IEC 60364-8-2 ‘ye Hazır mıyız?

Ali Uyar 
 

Tarihsel olarak, devletler kurdukları elektrik kurum ve kuruluşlar aracılığı ile, elektrik üretim, iletim ve dağıtım sistemleri inşa ederek, vatandaşların ihtiyacı olan elektrik enerjisini sağladılar. Sunulan tekelci hizmetin güvenli olması, devamlı olması, gerilim ve frekansın kararlı olması teknik zorunluluk idi. Kurulması da, işletilmesi de büyük sermaye, iş gücü ve disiplin gerektiren bu yapı “Tepeden aşağı doğru” kurgulanmıştı ve tüketicinin hiç bir etkin rolü yoktu. 

Ancak dünyada son 30-35 senede oluşan siyasi, ekonomik ve kültürel değişimler bu yapıyı çatlattı. Bir zamanlar devlete ait tesisler özelleştirildi, piyasa yatırımcılara açıldı. Serbest piyasa rejimine geçiş sadece firmalarla sınırlı kalmadı. Son aşamada bireyler de enerji üretebilir ve isterse satabilir hale geldi. Böylece daire tamamlandı. Yeni Avrupa hukuku, bu “bireysel varlığa” üretici-tüketici (Prosumer) yani ÜRKETICI diyor. Eskiden devlet ve tüketenleri konu alan iki kutuplu düzenin hukuku ve onun fiyat rejimi bitti. Artık ortamda daha fazla taraf var. Ve taraflar çıkarlarına göre serbestçe hareket edebiliyor. 

Bu kadar çok piyasa oyuncusu/taraf çıkarlarını önceler ise hizmet kalitesi, devamlığı ve elektrik tehlikesine karşı güvenlik nasıl sağlanacak? Kim neden sorumlu olacak? İşte Batı son 10 senede yeni düzenin işletmesel, hukuksal ve ekonomik altyapısını çatmakla uğraşıyor. Bu anlamda çıkarılan IEC 60364-8-2 Standardı ÜRKETICI’nin hak ve sorumluluklarını tanımlayarak bu sorunlara çare ve cevap üretiyor.

Şu aklınıza gelebilir: Biz tüketiciler bir asırdan beri kendini kanıtlamış bir sistem ile mesut mutlu yaşarken, kim ve niye karmaşık bir yapıyı başımıza sardı? Bunun basit bir cevabı var: Serbest piyasa ve Para. Yeni yapılanmanın getirisi elektrik enerji piyasası büyüklüğünün 40% ‘ı değerinde. Sistem kararlılığı yükünü omuzlamak zorunda olan devlet, senelerce, görevi bu devasa verimsizlik bedeli karşılığında başarabildi. Durum artık değişecek:

•    Devlet paçal kWh fiyatı içine sakladığı gizli sübvansiyon(destekleme) yükünden kurtulacak, üstelik yeni vergiler yolu ile gelir elde edecek.

•    Üretici/İletici/Dağıtıcı kar edecek

•    Tüketici ucuz enerjiye kavuşacak 

Kazancın dört asıl üye ve yeni ürketicisi arasında paylaştırılması EPDK yani Enerji Piyasası Denetleme Kurumu sorumluluğunda. Paylaşımın adil olmasını serbest piyasa devinimleri sağlayacak. Bu mekanizmanın nasıl çalışacağı konumuz dışı ancak şunu söyleyebiliriz: ÜRKETİCİ, kuracağı yerel üretim tesisi ve akıllı elektrik tesisatı sayesinde, karar vericisi konumda olacak. Bir ağ üzerinden verileri alan “akıllı şebeke” ana sistemi bütünsel olarak verimli şekilde işletecek.

Bu bir devrim. Böylesi bir dünyada:

•    Elektrik santralları (ES) en verimli olduğu devirde ve rejimde yani devamlı anma gücünde çalışacak, Ekipman ömürleri nominal değerlerine uzayacak. Enerji üretim birim maliyeti düşecek

•    Enerji İletim Hatları ve Enerji Dağıtım Ağları devamlı anma yükte çalışacak, aşırı kayıplar olmayacak, kapasite kullanım oranı en üst seviyeye çıkacak, işletme ve/veya yatırım maliyetleri düşecek.

•    Düşen üretim, iletim ve dağıtım birim maliyetleri tüketiciye yansıyacak, tüketici fatura bedeli düşecek.

•    Sistemin akıllı olması kaçak kayıp oranını düşürecek. Toplum daha adil ve onurlu bir dünyada yaşayacak.

•    Ürketici yenilenebilir enerji ve enerji depolama sistemlerine yönelecek, ilgili piyasası büyüyecek. Yeni iş imkanları doğacak.

•    Sera gazları salımı görece azalacak. Dünya ekolojik dengesine katkı artacak.

Bu düzende, 3‘lü tarifenin etkin uygulaması, hem üretim-tüketimin, hem de kWh bedelinin ideal denge noktasına oturmasını sağlayacak.Tekrar edelim: Kazanç herkes için çok büyük.Tüketicinin bu olanaktan faydalanması ve  ürketici olabilmesi için şu adımları atması gerekiyor:

•    Kendi ölçeğinde GES, RES ve/veya Enerji depolama(akü) tesisi kurmalı

•    EDAŞ ile gerçek zamanlı haberleşen bir “Akıllı Elektrik Tesisatı”  ve çift yönlü sayaç sistemi kurmalı.

2020 yılında, ürketici akıllı elektrik tesisatı ile Üretim/İletim/Dağıtım sistemi “Akıllı Şebeke” arası ilişkiyi tanımlayan protokol yani TS IEC 60364-8-3 Standardı yayınlandı. Buna göre ÜRKETICI Akıllı Elektrik Tesisatı(ÜAET) şu yetkinliğe sahip olmalı:

•    Hiçbir şekilde şebeke, şebeke paydaşları ve kendi güvenliğini  tehlikeye atmamalı

•    Hiçbir şekilde şebeke kararlılılğı ve enerji kalitesini bozacak durumlara sebebiyet vermemeli, müsade etmemeli

•    Kaza, hata veya arıza durumunda yordamlarda belirtilen şekilde eylemeli ve/veya kendini şebekeden ayırmalı

•    EDAŞ Akıllı Şebeke merkezine bilgi iletmeli, oradan gelen komutlara uymalı.

Öyle görünüyor ki, çağımızda bireyin yükselmesi ile gelişen bu durumlar daha katılımcı, paylaşımcı, karmaşık ama yine de düzenli, anlamlı, akıllı, ucuz, güvenli, kaliteli ve yeşil bir dünyayı mümkün kılacak. Büyük bir değişimin eşiğindeyiz. 

Peki öyle ise soralım: Hazır mıyız?