Elektrik Odalarında Yangın Güvenliğinin Sağlanması ETP Bilgi Notu Bölüm-1

Elektrik Odalarında Yangın Güvenliğinin Sağlanması
ETP Bilgi Notu
Bölüm-1
.png)
ETP Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri Çalışma Grubu
[Yayım Tarihi: 24 Ocak 2025]
“ETP Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri Çalışma Grubu” olarak sektörümüzün yararlanması amacıyla çalışmalarımıza devam ediyoruz.
Elektrik Odalarında Yangın Güvenliğinin Sağlanması "ETP Bilgi Notunu" hazırlayarak bu konuda önder olan çalışma grubu üyemiz Sn. Tanju Ataylar'a bu çalışmaya görüş veren çalışma grubumuzdan Sn. Adem Çakır, Sn. Gökhan Aktaş, Sn. Sabri Günaydın'a içtenlikle teşekkür ederiz.
.png)
1. Amaç ve İçerik
Bu bilgi notunun amacı, elektrik odalarında Yangın Güvenliği’nin sağlanması için uygulanması gerekli kuralları ve bu odalarda yangından korunma amaçlı uygulanabilecek algılama ve söndürme sistemlerinin;
• tasarım ve uygulama esaslarını,
• teknik yönden dayanaklarının ortaya konulmasını,
sağlamaktır.
Ayrıca, mahallerde tesis ve yapı özelliklerinin ayrımı hariç tutulmak kaydıyla, alınması öngörülen yangın önleyici unsurlara da değinilmektedir.
Bu çalışmada belirtilen kurallar, yapılardaki elektrik odaları (AG Odası, OG Odasıı, Trafo Odası, vs.) için geçerlidir.
2. Standartlar ve Yönetmelikler
Bilgi notu kapsamında geçerli olan ve temel alınan yönetmelikler ve standartlar aşağıda listelenmiştir.
BYKHY Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
TS EN 12845 Otomatik Sprinkler Sistemleri – Dizayn, Kurulum ve Bakım
NFPA 2010 Fixed Aerosol Fire Extinguishing System
NFPA 12 Carbon Dioxide Extinguishing Systems
NFPA 13 Sprinkler Systems
NFPA 750 Water Mist Fire Protection Systems
NFPA 2001 Clean Agent Fire Extinguishing Systems
EN 15004 Gas Extinguishing Systems
EN 54 Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri
ISO 14520 Gaseous Fire Extinguishing Systems
NFPA 72 National Fire Alarm and Signaling Code
IBC Uluslararası Bina Kodu
3. Temel Bilgiler
Elektrik odaları özelinde ele alınacak yangından korunma sistemleri bu bölümdedir. Bu bağlamda, yangından korunma sistemlerinin tamamının genel bir tanıtımı ve bilgi sunumundan ziyade elektrik odaları genelinde tasarımı ve uygulamasıyla koruma sağlayacak sistemler için daraltılmış bir temel bilgiler içeriği sağlanmaktadır.
Örnek elektrik odası görselleri aşağıdadır:
.png)
3.1 Can Güvenliği Önlemleri
Elektrik odalarında alınması gereken can güvenliği önlemleri aşağıdadır:
• Elektrik odalarında kendinden akülü veya merkezi kesintisiz enerji beslemesine sahip acil durum aydınlatma armatürü olmalıdır. Armatürlerinin taşınabilir olması olası arıza müdahale amaçlı kullanımını kolaylaştırır.
• Elektrik odalarında kendinden akülü acil çıkış (Exit) armatürü olmalıdır.
• Kaçış yolları temiz olmalı, çevresinde ve üzerinde, yabancı veya engelleyici cihaz, tefriş vb. olmamalıdır.
• Elektrik odalarındaki ekipman amaca yönelik olarak bu odalarda barındırılmalı ve harici malzeme bulunmamalıdır.
• Tüm iyileştirme ve düzenlemelerde, yangın yükünü artırıcı atıl durumdaki kablo ve tesisat kaldırılmalı, güncel koruma ve kablo güzergahları yapılandırılmalıdır.
Pasif korunma tedbirleri mahal özelinde belirtilmiştir.
3.2 İnsanlı Müdahale Olanakları
Yangın sınıfları tanım karşılaştırmaları aşağıdaki tablodadır:
Elektrik odalarında alınması gereken can güvenliği önlemleri aşağıdadır:
• Elektrik odalarında kendinden akülü veya merkezi kesintisiz enerji beslemesine sahip acil durum aydınlatma armatürü olmalıdır. Armatürlerinin taşınabilir olması olası arıza müdahale amaçlı kullanımını kolaylaştırır.
• Elektrik odalarında kendinden akülü acil çıkış (Exit) armatürü olmalıdır.
• Kaçış yolları temiz olmalı, çevresinde ve üzerinde, yabancı veya engelleyici cihaz, tefriş vb. olmamalıdır.
• Elektrik odalarındaki ekipman amaca yönelik olarak bu odalarda barındırılmalı ve harici malzeme bulunmamalıdır.
• Tüm iyileştirme ve düzenlemelerde, yangın yükünü artırıcı atıl durumdaki kablo ve tesisat kaldırılmalı, güncel koruma ve kablo güzergahları yapılandırılmalıdır.
Pasif korunma tedbirleri mahal özelinde belirtilmiştir.
3.2 İnsanlı Müdahale Olanakları
Yangın sınıfları tanım karşılaştırmaları aşağıdaki tablodadır:
.png)
Elektrik odalarında insanlı müdahale olanakları kapsamında alınması gereken önlemler aşağıdadır:
• Olası bir yangında, her panoya müdahale edebilmeyi sağlamak üzere, en fazla 15m’lik bir alan içinde, en az 2 adet 6 Kg CO2 gazlı yangın söndürme cihazı bulunmalıdır. Daha ağır söndürme cihazlarının kullanımı zorlaştığından tekerlekli cihazlar tercih edilmelidir. Risk mahaline yakın ancak riskin içinde olmayacak biçimde yerleştirilmelidir.
• Hangi tür yangın söndürme cihazı olursa olsun müdahale edilmesi düşünülen panonun gerilimine uygun, yalıtkan bir püskürtücüye sahip olmalıdır.
• Kilitli tutulan odaların ve panoların anahtarları, acil bir durumda kullanılmak üzere, yakın ve yangında erişimi sorunsuz uygun bir yerde bulunmalıdır.
3.3 Yangın Algılama ve Uyarı Sistemi
Yangın algılama ve uyarı sistemi BYKHY ve yönetmeliğin atıfta bulunduğu TS EN 54-14 temel alınarak değerlendirilir. Ülkemizde yabancı özel ve ulusal standartların gerekli görülmediği yapılarda veya Amerikan kodu için NFPA standartlarına tabi yabancı yatırımcı ve kiracıların yer almadığı projelerde yerel standarda dahil olan TS EN 54-14 esas alınmaktadır.
Otomatik algılama sistemi gerekli tüm binalar için yönetmelik öncelikli değerlendirme yapılır. Beraberinde tümden korunma ilkesi gereğince ve elektrik kökenli veya elektronik ekipmandan kaynaklı olası yangınların erken safhalarda algılanabilmesi için elektrik odalarının otomatik yangın algılama, ihbar ve uyarı sistemi ile korunması çoğu tesis ve projede zorunluluklar haricinde de anlamlı bir yaklaşımdır.
Algılama sisteminde elektrik odalarındaki temel ve öncelikli algılama türü dumanın algılanması üzerine yoğunlaşır. Veri merkezleri gibi özel ihtiyaçları bulunan tesislerde hassasiyeti artıran, daha erken safhalarda, emiş yaparak dumanı algılayabilen hava örneklemeli sistemlerin kurulumları değerlendirilir. Cihazların koşullar nedeniyle tek başına uygun veya yeterli olmadığı mahallerde sabit sıcaklık, sıcaklık artış gibi ilave algılama özellikleri ile desteklenen dedektörler kullanılabilir.
Elektrik odalarında ayrıca döşeme altı, asma tavan içi veya şaft özelliğinde olan bölümlerde yoğun tesisat yükleri oluşabileceğinden bu alanlarda koruma sağlanması, erişimi zorlu olan bölümlere bakım ve müdahale kapaklarının yapılandırılması, gözle görülmeyen hacimlerde yer alacak otomatik yangın algılama dedektörlerinin yerlerinin işaretlenerek gösterilmesi ve uzaktan izleme yazılımları üzerinde doğru tanımlamaların yapılması da bu alanlarda yangın alarm sistemi kurulumunda gözetilecek uygulama önlemleri arasında yer almaktadır.
3.4 Otomatik Müdahale Olanakları
Elektrik Odaları’nda kullanılması tanımlı olan veya rasyonel yaklaşımla olası yangınları kontrol altına alma veya söndürme işlevini yerine getirebilecek temel otomatik yangın söndürme sistemleri şunlardır,
• Otomatik Gazlı Söndürme Sistemi
• Otomatik Sulu Söndürme Sistemi
o Otomatik Sprinkler Sistemi ve Çift Kilitlemeli Sistem
o Su Sisi Sistemi
3.4.1 Otomatik Gazlı Söndürme Sistemleri
3.4.1.1 Temiz Gazlı Söndürme Sistemi
Ülkemizde zorunlu olan TS EN ISO14520 standartlarıdır. Temiz maddeli söndürücü gazların özellikleri aşağıdadır:
• Temizlenmesi gerekecek artıklar bırakmaz.
• İletken değildir.
• Ozon tabakasına zarar vermez (Sera etkisi).
• İnsanların bulunduğu kapalı bir alanda güvenle kullanılabilirler. Oda sızıntı testi ile odanın sızdırmazlığının yeterli olup olmadığını belirlenmelidir.
• Hızlı ve etkili söndürme yapar.
Temiz maddeli söndürücü gaz ile müdahale edilecek hacimlerin sızdırmazlık seviyelerinin bu sistemin güvenle görev yapabilmesine uygun hale getirilmesi veya uygunluğunun teyidi için “Oda Sızdırmazlık Testi” ( Room Integrity/Door-fan test ) zorunludur.
Yeniden alevlenme olmaması için 10 dakika boyunca gazın söndürme konsantrasyonunda kalacağına bu yöntemle emin olunabilir.
Temiz gazlı söndürme sistemleri iki grup altında toplanmıştır.
3.4.1.1.1 Halokarbon (HFC) Esaslı Gazlar
HFC esaslı gazlar aşağıda listelenmiştir:
• NAFS125 (LPG-HFC125)
Pentafloroetan esaslı temiz gazlı söndürme sistemi ajanıdır.
• HFC 125 (FE25-ECORA25)
Pentafloroetan; yasaklanan halon gazlarına madde özelliği olarak oldukça benzemektedir. Bu yönüyle ideal bir söndürme sistemi ajanıdır. Gaz atmosfere salındığında kaynama noktaları ve buhar basınçları maddelerin buharlaşarak muhafazanın tamamında homojen bir madde / hava karışımı oluşturur. Bu ajanlar renksiz sıvılaştırılmış gaz halindedir.
• HFC227ea (FM200, FE227, Solkane27, NAFS227 vb. ticari isimler)
Temiz gazlı yangın söndürme ajanı olarak Halon 1301 (CF3Br)’in diğer bir alternatifidir.
• HFC23 (FE13, NAFS23 vb.)
Triflorometan; Halon 1301 (CF3Br) aksine, dünyanın ozon tabakasının incelmesine katkıda bulunduğu belirlenen bileşen olan brom içermez.
• FK-5-1-12 (Novec1230 sıvısı)
Minimum çevresel etkiye sahip sürdürülebilir yangın söndürme sistemi maddesidir. Küresel ısınma etkisi göreceli olarak düşük ve dağılım hızı göreceli olarak yüksektir.
Halon 1301 (Bromotriflorometan), Halon 1211, Halon 2402 gibi daha evvel yangınları söndürmedeki etkinliği nedeniyle yangın söndürme maddesi olarak kullanılan gazlar ise büyük ölçüde kısıtlanmış ve aşamalı olarak kaldırılmıştır. Kısıtlamalarda en büyük etkenler; bu gazların ozon tabakasını inceltmesi, diğer çevresel ve insan sağlığı üzerindeki etkileri, daha düşük küresel ısınma özelliği olan alternetiflerinin bulunması olmuştur.
Bu faktörler, anılan yangın söndürme ajanlarının kullanımının kısıtlanmasına ve kaldırılmsaına yol açmış, Montreal Protokolü gibi uluslararası anlaşmalar ile, üretimin ve kullanımın azaltılması desteklenmiştir. Bu gazlar temel kullanımlar için belirli istisnalar dışında aşamalı olarak kaldırılmıştır. Bu aşamalı kaldırma, daha çevre dostu yangın söndürme alternatiflerinin geliştirilmesine ve benimsenmesine yol açmıştır.
Silindir basınçları 25 bar veya 42 bar’dır. Kimyasal esaslı gazlar piyasada görece daha az miktarda kullanılırlar. Sıvı fazda stoklanarak genelde azotla basınçlandırılarak saklanırlar. Maliyet içerisinde gaz ve silindir dengelidir.
(Genelde %50-%50). Yeniden dolum birim fiyatı görece yüksektir. 10 sn boşaltma süresi hedeflenir. Silindir az yer kaplar ve daha efektif söndürme yaparlar.
3.4.1.1.2 İnert (Asal) Gazlar
IG-01, IG-55, IG-100, IG-541 argon, nitrojen, vb. ve/veya karışımları inert gazlardır. Gaz fazında stoklanırlar. Bu nedenle, çok sayıda yüksek basınçta silindir gerekir. Dolum birim fiyatı daha düşükken silindir yatırımı daha fazladır. 60sn boşaltma süresi hedeflenir. Çevre ısıtma faktörü yoktur (GWP=0). Alevle temasında HF asiti üretmez. Söndürme işlevini gerçekleştirebilmek için ortamda ihtiyaç duyduğu tasarım konsantrasyonları yüksektir. Tek bir tüp grubuyla seçici vanaların da birlikte kullanılması ile birden fazla mahal korunabilir. Silindir basıncı 200 bar veya 300 bar’dır (borulama basıncı düşürücü sonrası 60bar)
3.4.1.2 Karbondioksit (CO2) Söndürme Sistemi
Temiz gaz kategorisine dahil edilemez. Boğucu etkisi nedeniyle İnsanların olabileceği mekanlarda otomatik söndürme modunda kulanılamaz. En sık kullanılan söndürücü gazdır. Sabit sistemler için NFPA12, Avrupa'da yangınla mücadelede kullanılan ISO 6183, CEA4007, 4019 veya VdS gibi yönetmeliklere uygun olarak yapılır. Söndürme sistemine ait özellikler aşağıdadır:
• Soğutma ünitesi ile sıvı halde bulunan büyük miktarlarda CO2 depolanır.
• Tek bir tüp grubuyla birden fazla mahal korunabilir.
• İnsanlı ortamlarda uygulanması ciddi riskler içerir (Boğucudur).
• Trafo ve OG odaları gibi görevliler dışındakilerin girmesinin zor olduğu yerlerde önerilebilir.
• Alanda birikecek gaz nedeniyle kişilerin zarar görmesini önlemek için havalandırmalar önem kazanır.
• Yangın tehlikesinin tanımlandığı durumlarda lokal olarak kullanılabilir.
• Renksiz, kokusuz ve iletken değildir.
• Hacmi korumak için hızlıca ve etkili bir şekilde nufüz edebilen bir gazdır.
• Yoğunluğu, havanın yoğunluğundan yaklaşık olarak %50 daha fazladır.
• CO2 yüksek basınçlı silindirlerin içerisinde sıvılaşmış olarak saklanır.
CO2 yangını fiziksel olarak iki ana prensibe dayalı söndürür. Uygulama yapılan mahal içerisindeki oksijen seviyesinin %21’den %15 seviyesine hacimsel olarak indirgenmesi (çoğu yanma türleri bu düşük seviyelerde tutuşma yaratamaz) ve soğutma etkisi ile ortamda oluşan ısıyı soğurması sayesinde, CO2 muhtemel yangınları başarılı bir performans ile söndürür.
İnsanlı mahallerin korunmasında CO2’nin insanlar tarafından solunması halinde (düşük yoğunlukta olsa bile) boğulmaya ve ölümlere sebep olabileceği dikkate alınmalıdır.
Bundan sonraki bölümde "Otomatik Sulu Söndürme Sistemleri (Su Sisi Sistemi, Otomatik Sprinkler Sistemi ve Çift Kilitlemeli Sistem, Elektrik Odalarında Otomatik Sprinkler Sistemi Kurulum Değerlendirmesi), Yangın Önleme ve Yangından Korunma Yöntemleri (Yangın Önleme Yöntemleri, Yangından Korunma Yöntemleri, Mahal Temelli Korunma Yöntemleri, Alçak Gerilim (AG) ve Orta Gerilim (OG) Odaları, Trafo Odaları, Değerlendirme)" anlatılacaktır.
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!