×

Elektrik Donanımının Sabitlenmesi (Ankraj), Sismik Sabitleme



Elektrik Donanımının Sabitlenmesi (Ankraj), Sismik Sabitleme



ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu  Üyeleri 
Ant Güngör, Çağdaş Ilgaz Şenel, Tolga Aycı 
 


Elektrik sektörümüzde en önemli konulardan biri “elektrik donanımının sabitlenmesi(ankraj) /sismik sabitlenmesidir. Elektrik donanımının sabitlenmesi teknik şartnamesi , kimyasal ve mekanik dübel uygulamalarında dikkat edilmesi gereken hususlarla ilgili elektrik sektörümüzü bilgilendirmek amacıyla; Elektrik Tesisat Portalı ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu üyeleri Tolga Aycı, Ant Güngör, Çağdaş Ilgaz tarafından hazırlanan "Uygulama  Teknik Kılavuzu",  "Elektrik Donanımının Sabitlenmesine Dair Teknik Şartname"  için kendilerine teşekkür ederiz.

Mart 2021 Tarihinde yayınladığımız bu önemli teknik lıavuz/teknik şartnameyi tekrar bilgilerinize sunuyoruz. 

Alp Arslan  Ok,  Sabri Günaydın 





Kimyasal ve Mekanik Dübel Uygulamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1- Delik Açılması


Beton veya örme duvar gibi ana malzemelere yapılacak montajlarda uygulamanın yapılacağı noktaların belirlenmesinin ardından işleme delik açılması ile başlanır. Delik yerinin belirlenmesi için tarayıcı cihazlar kullanılmalı ve deliğin beton içerisindeki donatı, etriye vb. bileşenlere gelmeden açılması sağlanmalıdır. Uygulamanın doğru şekilde yapılabilmesi için bu aşama ile birlikte uygulama yönteminin tarif edilen şekilde takip edilmesi son derece önemlidir.

1-1 Delim Metodu

Ana malzemede yapılacak delim işlemi için darbeli delici, darbesiz delici ya da elmas uçlu karot gibi farklı delim yöntemleri mevcuttur. Delim metodu yapılan bağlantı tasarımında belirtilen şekilde uygulanmalıdır. Örneğin darbeli delici ile açılmış deliğe uygun yapılmış bir tasarımı uygularken delim yöntemini sahada elmas uçlu karot olarak değiştirmek tasarımı geçersiz kılar.

Bunun sebebi yapılan tasarımda kullanılan değerlerin belirtilen delim yöntemine göre öngörülmesi ve kullanılan dübelin diğer delim yöntemlerinde uygun olmayabileceğidir. Bu sebeple delim yöntemi mutlaka kullanılacak ürün ve tasarımına uygun olmalıdır.

1-2 Delik Çapı

Açılacak delik tasarımda seçilen dübel için uygun çapta olmalıdır. Olması gerekenden daha büyük ya da küçük çaptaki delikler dübelin taşıyıcılığını ciddi oranda etkileyecektir. Bu sebeple açılacak delik çapı ve toleransının ürünün ETA belgesinde verilen değerlerle örtüşmesi son derece elzemdir.



1-3 Delik Açısı

Doğru delim yöntemi ve delik çapı seçildikten sonra delim işlemine başlanır. İşleme başlarken bir diğer önemli husus ise deliği ana malzeme yüzeyine doğru açı ile açmaktır. Deliğin yüzeye 90° dik açı ile açılması gerekmektedir. Dik olmayan açı ile yapılan delimler hem dübel uygulanırken pul ve somunun plaka yüzeyine tamamen temas etmemesine ve somuna tork uygulandığında dübelin baş kısmı üzerinde beklenmeyen bir eğilme momenti oluşmasına, ayrıca plakadan gelen yükün dübel ekseninden kaçık olarak aktarılmasına, dolayısı ile de taşıma kapasitesi kaybı ve güvenlik zaafına yol açar. Ayrıca dik açıdan ciddi miktarda kaçan (çapraz) delimler ana malzemenin yükü karşılayan hacmini küçülterek beklenenden çok daha düşük yüklerde kapasitesini aşmasına sebep olur.

1-4 Delik Derinliği 

Delik derinliği oluşturulan detayın taşıma kapasitesi için önemli faktörlerden biridir. Yeterli derinlikte açılmayan delikler hesaplanan efektif gömme derinliğine ulaşılamamasına ve ana malzemenin taşıma kapasitesinin hesaplanandan daha düşük olmasına sebep olur. Pek çok dübel ETA belgesinde farklı gömme derinliklerinde uygulama yapılmasına izin verse de, değişen gömme derinlikleri farklı taşıma kapasitelerine sahiptir. Bu sebeple delik derinliği mutlaka ilgili detayın tasarım raporundan alınmalıdır.

Dübel uygulandıktan sonra dahi doğru derinlikte uygulanıp uygulanmadığı kontrol edilebilmektedir. Bazı ürünlerde uygulanmış dübelin toplam boyunu belirten işaretler dübelin baş kısmında yer alır. Ana malzeme dışında kalan uzunluk ölçülüp toplam boydan çıkarıldığında ana malzeme içinde kalan uzunluk bulunarak kontrol yapılabilir.



2- Delik Temizliği

Delik temizliği dübel taşıma kapasitesine en çok etki eden faktörlerden olmasına rağmen sahada sıklıkla göz ardı edilen ve en çok hata yapılan konuların başında gelir. Bu sebeple ister mekanik ister kimyasal yapışma yoluyla çalışan dübellerde delik temizliği uygun şekilde yapılmalı ve kontrol edilmelidir. Delik temizliği gerektirmeyen ürünler ve delim yöntemleri de bulunmaktadır. Delik temizliğinin yapılmamasının taşıma kapasitesine etkisi olma ihtimali bulunduğundan; eğer delik temizliği gerektirmeyen bir dübel veya delim yöntemi (tozsuz delim sistemleri gibi) kullanılıyorsa bu durumun mutlaka ürün ETA belgesinde ve tasarım raporunda belirtilmiş olması gereklidir.

2-1 Kimyasal Dübeller için Delik Temizliği

Kimyasal dübeller ana malzeme ve taşıyıcı eleman (örn. dişli rot) arasında yapışma oluşturarak yük aktarımı sağlarlar. Ana malzeme ve taşıyıcı eleman yüzeyleri kimyasalın yapışma sağlayabilmesi için temiz olmalıdır. Yüzeyde kalan toz ve yağ gibi istenmeyen malzemeler yapışmayı engeller. Bu sebeple ana malzemede açılan delik yüzeyi delim esnasında oluşan toz ve çamurdan (karot gibi su içeren metotlar) arındırılıp temizlenmelidir. Temizlik işlemi her ürün için farklı olabileceği gibi aynı ürünün farklı uygulama tipi ya da delim yöntemine göre de değişebilmektedir. Genel olarak temizlik işlemi basınçlı hava ve tel fırça gibi uygulamalarla yapılsa da örneğin karot ile açılan deliklerde basınçlı su gibi farklı yöntemler de gerekebilmektedir. Bu sebeple temizlik yöntemi ilgili detayın tasarım raporunda belirtildiği şekilde yapılmalıdır. Örnek olarak 2 kez basınçlı hava, 2 kez tel fırça ve 2 kez daha basınçlı hava ile temizleme verilebilir.



2-2 Mekanik Dübeller için Delik Temizliği

Mekanik dübellerde delik temizliği genelde en çok ihmal edilen konulardan birisidir. Kimyasal dübeller gibi mekanik dübellerinde uygulama esnasında delik temizliği yapılmalıdır. Temizlenmemiş delikler tork kontrollü ve deformasyon kontrollü mekanik dübellerde yüzeyde oluşan toz filmi tabakası ile gerekli tutunma sağlanamamasına sebep olabilir. Ayrıca temizliği yapılmayan deliklerde toz delik dibinde birikerek dübelin yeterli derinliğe ulaşamamasına da sebep olabilir. Genelde mekanik dübel delik temizlikleri deliği tozdan arındırmak için yalnızca basınçlı hava ile yapılsa da, ürün özelinde mutlaka gerekli temizlik yöntemi kontrol edilip uygulanmalıdır.



3- Dübel Uygulaması

Delik açılması ve temizlenmesinin doğru bir şekilde yapılmasının ardından dübel uygulaması için hazır hale gelir. Kimyasal ve mekanik dübeller kullanılacak olan ürünün ETA belgesinde belirtildiği şekilde uygulanmalıdır. Doğru uygulama şekli genellikle ürün ambalajlarında da yer almaktadır.

3-1 Mekanik Dübellerin Uygulanması

Mekanik dübeller kendi içlerinde üç farklı çalışma prensibiyle çalışmakta ve değişik uygulama metotları olmakla beraber, bu içerikte sismik ankrajlama için en yaygın kullanımı olan “tork kontrollü” dübellerin uygulaması açıklanmıştır.

bkz. Tork kontrollü klipsli dübel (anchor bolt)

3-1-1 Doğru Ekipman Seçimi

Tork kontrollü dübeller belirli miktardaki bir tork değeri uygulandığında optimum şekilde çalıştıkları için uygulayacağımız dübel için gereken tork miktarını sağlayan bir adet “ayarlı tork anahtarı” ve dübelin somun boyutuna ve yeterli derinliğe sahip bir lokma anahtar seçilmelidir. Dübeli deliğe yerleştirmek içinse düz ve geniş yüzeyli bir çekiç kullanılmalıdır.



3-1-2 Dübelin Deliğe Yerleştirilmesi

Dübel bağlanacak parçadaki delik üzerinden ya da direkt olarak deliğe yerşeltirilip kafa kısmına dik bir şekilde vurarak deliğe yerleştirilmelidir. Delik derinliğinin eksik ya da fazla açılması dübel çakılırken fazla derine gitmesine ve montaj için dış kısımda yeterli uzunluk kalmamasına ya da yeterince derine gitmemesine ve kapasitesinin hesaplanan kadar olmamasına sebep olabileceğinden önemli olduğu aşikardır. Dübel deliğe tam olarak çakılarak yerleştirildiğinde çekiç ile çakma tamamlanır.



3-1-3 Dübelin Torklanması

Tork kontrollü dübel deliğe çakıldıktan sonra ETA belgesinde (paket üzerinde de belirtilir) belirtilen tork değeri ne göre tork anahtarı ayarlanır. Bu değer azami ya da asgari değer değildir. Tam olarak verilen tork miktarı uygulanmalıdır. Eksik torklama dübelin klipsinin yeterince açılmamasına ve yük taşıyıcılığına etki eder. Fazla torklama ise hem dübele hem de ana malzemeye ilave yük getirip dübel kopması, ana malzeme kırılması yapabileceği gibi, dübele fazladan yükleme yapılmasına da sebep olur. Ayarlanan değerin birimine dikkat edilmelidir. Tork anahtarları farklı ülkeler ve farklı ölçü sistemlerine göre ayarlanabilmektedir. Genelde Nm ve lbs.ft birimleri yer alır. Örneğin 60Nm tork gerekli ise anahtar üzerinde 60 değerini Nm olarak ayarlamak gerekir. Uygun değere ayarlanan tork anahtarına dübelin somununa uygun olacak lokma anahtar takılır ve tork anahtarı istenen torka ulaşıp somuna tork uygulamayı kesene kadar anahtar saat yönünde çevrilmelidir.



3-2 Kimyasal Dübel Uygulaması

Kimyasal dübel uygulaması üretici ve ürün bazında çok değişiklik göstereceği için genel bir tarif yapmak yanıltıcı olabilir. Bu sebeple kimyasal dübel ile yapılacak uygulamalarda üreticinin belirttiği ve ETA belgesinde tarif edilen uygulama takip edilmelidir. Genel olarak kimyasal harç deliğe gerekli miktarda uygulandıktan sonra çelik rot yavaşça ve çevrilerek, içeride hava boşluğu kalmayacak şekilde deliğe yerleştirilmelidir. Rot tamamen deliğe yerleştirildiğinde bir miktar kimyasalın delikten taştığı “mutlaka” gözlenmelidir. Aksi takirde rot ve ana malzeme arasındaki boşluğun tamamen dolduğundan emin olunamaz. Beton içerisindeki segregasyon boşlukları gibi düzensizlikler kimyasalın deliği dolduramamasına sebep olabilir. Bu aşamadan sonra mevcut beton sıcaklığı ve ıslak/kuru olma durumuna göre gerekli kürlenme süresi (ürün bazında değişken) beklenmelidir. Gerekli kürlenme
süresi ürün üzerinde ve ETA belgesinde yer almaktadır. Önemli bir husus ise kürlenme süresi tamamlanmadan önce yük kesinlikle bağlanmamalıdır. Kullanılacak somun ancak kürlenme tamamlandıktan sonra kulanılmalıdır. Kürlenme tamamlandıktan sonra somunu sıkarken mutlaka ayarlı tork anahtarı kullanılmalıdır. Kimyasal dübeller için verilen tork değerleri genelde azami değerler olup, taşıyıcılığa etki etmediğinden bu azami değer veya daha düşük değerlerle sıkılabilir. Azami değer aşıldığında ise kimyasal ve ana malzeme arasında dönme hareketine zorlayacağından taşıma kapasitesine ciddi oranda etkisi olabilmektedir.





Elektrik Donanımının Sabitlenmesine Dair Teknik Şartname
  • Tüm panoların TS EN 60068-3-3 standardı “Çevre şartlarına dayanıklılık deneyleri – Bölüm 3-3: Destek dokümantasyonu ve kılavuz – Donanım için sismik deney yöntemleri” standardına uygunluğu akredite bir laboratuvarda deney yapılarak kanıtlanacak ve deney sonuçları belgelendirilmiş olacaktır. Deney sırasında kabinler en az 500 kg yük ile yüklenmiş olacaktır. Deneyi yapan laboratuvarın bu standarda uygun deney yapmaya akredite olduğuna ilişkin belge ile deney sonuç belgesi ihale dokümanlarıyla birlikte verilecektir.
  • Panoların bina betonuna sabitlenmesi sırasında seviye ayarı yapmak amacıyla ara dolgu parçası, şim veya plastik pulkullanılmayacak, plaka ana malzemeye direkt olarak oturtulacaktır ve imalatçının vereceği uygulama kılavuzu uygulanacaktır.Bunların binaya sabitlenmesine yönelik hazırlanmış imalatçı uygulama kılavuzu ihale dokümanlarıyla birlikte verilecektir.                                                         
  • Panolar zemine sabitlenirken kullanılacak olan dübel, ankraj civatası ve bunun betona tutunma yöntemi imalatçıların uygulama talimatlarına uygun olarak yapılacaktır.                                                   
  • Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018 Bölüm 6: Deprem etkisi altında yapısal olmayan bina elemanlarının tasarım esasları’na istinaden,elektrik donanımlarının ağırlık merkezlerine yatay olarak etkiyecek eşdeğer deprem yüklerinin belirtilen şekilde hesaplanması gerekmektedir.                                                                                 
  • Kimyasal ve mekanik ankraj (dübel) tasarımında “TS EN 1992 Part:4 Betonda kullanılacak bağlantıların tasarımı” standardı kullanılacaktır. Depremli durum yük kombinasyonlarının ankraj tasarımı TS EN 1992-4 Ek C göre yapılacaktır.Türkiye’nin deprem haritası göz önüne alındığında tüm bölgeler ve uygulamalar için C2 deprem performans kategorisi seçilecektir.                                                   
  • Ankrajlar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın “Yapı İşleri İnşaat, Makine ve Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnameleri Bölüm6 Betonarme İşleri Genel Teknik Şartnamesi”nde belirtildiği üzere ankrajın ETA belgesinde tariflendiği şekilde uygulanmalıdır.                                                                                   
  • Kullanılacak ürünlerin ETA (Avrupa Teknik Değerlendirmesi) belgesine sahip olması gerekmektedir. C2 deprem kategorisine göre hesap yapılabilmesi için ürünlerin ETA onay belgesinde C2 kategorisine için hesaplanmış dayanım değerleriyer almalıdır. Sistemdeki yüklerin karakteristiği ; örneğin, sürekli yük, tekrarlanan dinamik yük vb. hesap yapılırken göz önünealınmalıdır. Ankraj uygulama yönetimi ve çevresel koşullar; örneğin, delik açım metodları (karotla, matkapla vb.), anamalzeme özellikleri (beton sınıfı, sıcaklığı, ıslak/kuru durumu vb.), delik temizlik durumu (tozsuz delim, su dolu delik, temizliğimümkün olmayan vb.) ve korozif ortam koşulları (C1’den C5’e kadar) dikkate alınmalıdır.         
  • Ürün seçimi yapılırken korozyon dayanımı bulunduğu korozif ortam içerisinde servis ömrü boyunca yeterli dayanıma sahip olmalıdır. Örneğin; paslanmaz çelik, sıcak daldırma galvaniz, elektro galvaniz vb.                                                                                                                                                                
  •  Uygulama imalatçının uygulama kılavuzu ve ürünün ETA onay belgelerine göre yapılmalıdır.                                                                                                                                     
  • Ankraj uygulamaları; ürünün marka sahibi firmanın mühendislik ekibinden uygulamalı eğitim alarak sertifikalandırılmış uygulayıcı tarafından ETA onay belgesinde tariflendiği şekilde gerçekleştirilmelidir. Uygulayıcı kişinin adına düzenlenmiş başarısertifika, sınav kağıtları ve eğitim dökümanları ilgili kontrol firmalarına sunulmalıdır.                                                                                                                                   
  • Gerekli durumlarda, örneğin; ana malzemenin bilinmemesi veya standart olmama durumu, fenni mesulün gerekli gördüğü durumlarda, uygulama kalitesininin sahada kontrol edilebilmesi için BS 8539 9.3 ve Annex B.3 standardına uygun olarak sahada çekme testi yapılması gerekmektedir.
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt