Dijital Dönüşümden Toplum 5.0’a Yolculuk

Bölüm-2 

Neslihan Tekmen, Murat Yılmaz


 

Özet

Dijital Dönüşüm, Yapay Zekâ, Nesnelerin İnterneti ve Endüstri 4.0 gibi konseptlerin toplum hayatına olan katkıları göz önüne alındığında önümüzdeki 10 yıl, insanların hayatlarını ve çalışma şekillerini dijital dönüşüme adapte etmek için önemli bir zaman dilimi olacaktır. Bu zamanı doğru değerlendiren bireyler, toplumlar, şirketler ve ülkeler yeni dünya düzeninin öncüleri olacaklardır.




Dijital Dönüşüm; Yapay Zekâ, Nesnelerin İnterneti ve diğer tüm teknolojik gelişmeleri insan odağına alarak şirketlerin ve ülkelerin de katkısı ile devam edecektir. 

Endüstri 4.0; üretimi verimli hale getirmek için çözümler üretirken, Toplum 5.0; toplumların sorunlarına önem verip süper akıllı toplumu hedeflemektedir. 

Anahtar kelimeler: Dijital Dönüşüm, Yapay Zekâ, Nesnelerin İnterneti, Toplum 5.0

 

I. Teknolojik Kavramlar
 

Günde ortalama kaç adım attığımızı bilmenin tek yolunun tahmin etmek olduğu, gideceğimiz yere ulaşmak için basılı bir haritaya baktığımız günleri hatırlıyor musunuz? İşte o günleri hatırlamakta zorlandığımız gibi, çok yakın zamanda akıllı olmayan şehirlerde nasıl yaşadığımızı da hatırlamıyor olacağız.  Zaman içinde teknoloji kelimesinin çağrıştırdığı kavramlar değişmiştir ve hızla değişmeye devam edecektir. 19. yy’da internet kelimesi bir şey ifade etmezken, bugün artık teknolojik bir kavram olmaktan çıkıp gündelik bir kelimeye dönüşmüş durumdadır.

 

Dijital Dönüşüm 

Dijital dönüşüm ile şekillenen hayatlarımıza yeni giren kavramların tamamı aslında sayısallaşmaya dayanmaktadır. Ulaşılabilir tüm bilgilerin bir bilgisayar tarafından okunabilir hale geldiği andan itibaren başlayan dijitalleşme (sayısallaşma) sürecinin temeli bugünkü adıyla matematiktir. Cebirsel formüllerin temelleri ise 9.yüzyılda Ebu Abdullah Muhammed İbn Musa el Harezmi tarafından bulunmasıyla atılmıştır. İyi tanımlanmış kuralların ve işlemlerin adım adım uygulanmasıyla bir sorunun giderilmesi veya sonuca en hızlı biçimde ulaşılması işleminin, Harezmi yolu diye anılması bu yüzdendir (1). 1100 yıl kadar sadece insanların kullandığı bu hesap işlemleri, 1937 yılında Bell Telefon Laboratuvarı’ndan George Stibitz tarafından tasarlanan Complex Number Calculator (CNC) ile otomatik olarak yapılmaya başlandı. Sonrasında teleks, bilgisayar, akıllı telefonlar, internet ve insansız hava araçları hayatımıza girdi. Dünyada ilk teleks Almanya’da 1933 yılında askerî mesajları dağıtmak için kullanılırken Türkiye’de 1938 yılında Anadolu Ajansı tarafından kullanıldı (2). 

İlk bilgisayar ENIAC, 1945 yılında ABD ordusuna özel olarak geliştirilip kullanılmıştı ve top atışlarının hesabını yapmak gibi bir hedefi vardı.  30 tonluk ENIAC henüz sadece veriyi (top mevzii, atış açısı gibi) bir bilgiye (belirli açıyla atılan topun ne kadarlık alanı etkileyeceği gibi) çevirebiliyordu (3).

İlk akıllı telefon IBM tarafından 1992 yılında bulundu -Simon Personal Communicator (SPC)- ve 1994’te satışa sunuldu. Nikola Tesla 1900’lü yılların başında kablosuz ağlardan bahsetmişse de internetin ilk prototipi ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) ile ortaya atılmıştı ve 1969 yılında kullanılmaya başlanmıştı. İlk internet sitesi CERN’de yer alan NeXT bilgisayarında ortaya çıkmıştı (4). 

Bütün bu gelişmeler sayısallaşmadan kaynaklıyken, algoritmanın bulunduğu 9.yy ile 20.yy arasında geçen zamanda aslında ne kadar az teknolojik gelişme olduğuna şaşırmamak elde değil. 
 

 

Günümüzde ise dijital dönüşümü takiben Yapay Zekâ da hayatımıza girdi; peki Yapay Zekâ nedir? 

Yapay Zekâ

Alan Turing “makineler düşünebilir mi” sorusunu ortaya attığında yıl 1950 idi (5). Veri girdisinin otonom algoritmayla rasyonel çıktılara dönüşmesi günümüzde herkesin aşina olduğu bir terim olan Yapay Zekâ (Artificial Intelligence - AI) olarak tanımlanmaktadır. 1997'de IBM'in DeepBlue sistemi Kasparov'u satranç maçında yendiğinde bu insanlar için şaşkınlık verici bir deneyim olsa da aslında Yapay Zekâ 1950'den beri türlü işlemler yapmamıza yardım etmektedir. Veri Madenciliği (Data Mining) sayesinde veri setleri arasındaki ilişkileri belirlemek ve gerektiğinde ileriye yönelik doğru tahminlerde bulunmak mümkün hale gelmektedir. Derin Öğrenme ile daha çok veri ile çok katmanlı işlem yapmak mümkündür ve 2010’da kullanılmaya başlanmıştır (6).  Büyük Veri; Görsel 1’de de basitçe anlatıldığı gibi tüm veri kaynaklarından gelen yapılandırılmamış veridir ve daha sonra analiz yöntemi ile yapılandırılmaktadır. Analiz sonrasında ortaya çıkan yapılandırılmış veri artık bilgidir ve karar almamıza yardımcı olmaktadır.

 

a)    Yapılandırılmamış büyük veri 
b)    Analiz ve veri madenciliği
c)    Veriyi bilgiye dönüştürme ve karar aşaması 


Nesnelerin İnterneti

Nesnelerin interneti, birbiriyle ilişkili bilgi işlem cihazları, mekanik ve dijital makineler, nesneler, benzersiz tanımlayıcılar (UID’ler) ile sağlanan bir ağ üzerinden veri aktarabilen sistemlerin tümünü ifade etmektedir. 1999 yılında Kevin Ashton, P&G için RFID teknolojisi uygulamasının firmaya faydalarını sıralayıp ve kullanılmasını önerirken sunumunun başlığını Nesnelerin İnterneti (Internet of Things) olarak belirlemişti (8). ‘Nesnelerin İnterneti ne işe yarar?’ sorusunun cevabı şu şekilde verilebilir: Genel iş süreçlerini izleyip, iyileştirerek zamandan ve paradan tasarruf etmeye, çalışan verimliliğini arttırmaya, yeni iş modelleri geliştirmeye ve daha iyi iş kararları almaya yaramaktadır.

Endüstri 4.0

Endüstri 4.0, 4. Endüstri Devrimi ya da 4. Sanayi Devrimi terimi ilk olarak 2011 yılında Almanya Hannover Fuarı'nda kullanılmıştır. Endüstri 1.0 (Sanayi Devrimi) insan gücünden makine gücüne geçişi ifade etmektedir ve makinelerin üretimde kullanımının yaygınlaştığı dönem olarak bilinir. Endüstri 2.0 (Teknolojik Devrim) seri üretime geçilen ve elektriğin kullanıldığı dönemdir. Endüstri 3.0 (Dijital Devrim) ise dijital dönem olarak kabul edilmiştir çünkü programlanabilir mantıksal denetleyici (PLC) ve bilgisayar destekli üretim mümkündür. Dr. Aydoğan Durmuş, Endüstri 4.0 Eğitim 4.0 Liderlik 4.0 Toplum 5.0 adlı kitabında Endüstri 4.0’ı “üretimin otomasyon seviyesinin karakterizasyonu” olarak tanımlar ve “Endüstri 4.0 ile makineler çoğu zaman internet teknolojilerini ya da nesnelerin internetini (Internet of Things - IoT) kullanarak pek çok yönden kendilerini yönetebilmektedir” diye devam eder (9). 

Görsel 2: Endüstrinin ve Toplumun Gelişimi
 

Yazarların Notu : Bu çalışmada farklı endüstriyel çözümler örnek olarak kullanılmıştır.

Bundan sonraki bölümde "Toplum5.0, Teknolojik Kavramlarn Toplum 5.0 ile İlişkisi , Toplum 5.0'ın Topluma, Çevreye ve Ekonomiye Sağladığı Değerler "  anlatılacaktır.