Dübel Deyip Geçmeyin...!

Yazı Dizisi-2

Emrecan Türkeş

Daha önceki yazımızda deprem dübellerinin ne kadar önemli olduğunu ve deprem hesabı gerektiğinden bahsetmiştik. Dübel için deprem kadar önemli olan bir başka var ki bu da titreşime karşı dayanımıdır.

Statik yükler altında dayanacak dübellerin yorulma yükleri altında da kullanılması çok yaygın bir uygulamadır. Örneğin bir jetfan montajı uygulaması için genellikle sahada karşılaştığımız cevap; “Biz yıllardır bunu yapıyoruz; hiçbir sorun çıkmadı” oluyor. Belki şu ana kadar herhangi bir sorun çıkmamış olabilir; peki sonrasında çıkmayacağının garantisini verebilir misiniz?

Sahada ikinci aldığımız cevap ise “Bana bu konu ile ilgili dübel yüzünden düşen bir tane cihaz gösterin” oluyor. Bu yazının amacı da bu cihazları gösterip; nelere yol açtığını anlatmak olacak.

Boston Tüneli’nde yapılan jetfan uygulamalarında cihazlar “fatigue/yorulma” onayı olmayan bir dübel ile monte edilmiştir. Bu dübeller belirli bir tekrarlı titreşim yüküne maruz kaldıktan sonra dayanımını kaybedip; jetfanın arabaların üzerine düşmesine neden olmuştur.

Yaşanan bu durumun istisna olduğunu iddia edenler için Japonya’daki Sasago Tüneli’ni de örnek verebiliriz. Boston Tüneli’nde yaşanan problemin aynısı Sasago Tüneli’nde de yaşanmış ve insan canına kastedebilecek bir kaza yaşanmıştır.

Resim 1 – Titreşimden kaynaklı dübel sıyrılmasından dolayı oluşan kazalar

Peki Boston Tüneli’ndeki kazadan sonra ne oldu? Bu işin fıtratında var denip geçilmedi tabii ki. Bu konuya direkt Massachusetts Valisi el attı ve tünellerdeki jetfan montajı uygulamasında yorulma onayı bulunan alttan kesmeli(undercut) dübelinin kullanımı ile ilgili basın açıklamasında bulunuldu. Tüm yönetmelikler buna göre değiştirildi.

Resim 2- Massachusets Valisi Mitt Romney alttan kesmeli dübelleri anlatırken

Klipsli dübeller ve kimyasal dübeller yorulma yükleri altında dayanımını kaybettiği için ucunda elmas kafası bulunan özel bir dübel sistemi kullanımı önerilmiştir. Bu dübelin elmas kafası torklama esnasında açılarak yerinde bırakma bir ankraj gibi çalışabilmektedir.

Resim 3 – Askılama sistemlerinde undercut dübel kullanımı

Marmaray, Avrasya Tüneli ve Kuzey Marmara Otoyolu’nun tünellerindeki jetfan montajlarında yorulma onaylı undercut dübeli kullanıldı ancak halen ülkemizde birçok titreşimli uygulamada bu detay göz ardı edilmektedir.

Sözün özü; sürekli titreşim yaratacak bir cihaz montajında mutlaka fatigue(yorulma) onaylı bir dübel sistemi kullanılmalıdır. ABD ve Japonya bunu görmezden gelmenin bedelini ödediler; biz de böyle bir bedel ödemeden mühendisler olarak önlemimizi alalım.