ETİK
KÜLTÜR & SANAT
Yıldırımdan Korunma Güncel Standartlar - EN, IEC 62305 Yazı Dizisi-2
Yıldırımdan Korunma Güncel Standartlar
EN, IEC 62305
Yazı Dizisi-2
Sabri Günaydın
Erken Akış Uyarılı sistem(ESE) ve Yük Transfer Sistemi (CTS) Gibi “Aktif” Denen Hava Terminallerinin Bilimsel İncelemelerinin Sonuçları
Son on yılda, geleneksel LPS, tüm dünyadan yıldırımdan korunma uzmanları tarafından gerçekleştirilen bir kaç çalışmada onaylandı.
Öte yandan, benzer çalışmalar geleneksel olmayan LPS’yi güvenilmez kıldı ve bu onların çeşitli bilimsel kuruluş ve standart kurumlarınca reddedilmelerine yol açtı. 2005’te Uluslararası Yıldırımdan Korunma Konferansı (ICLP) geleneksel olmayan LPS’nin son kullanıcılar için bir tehlike içerdiğini belirten bir uyarı yayınladı. Ancak, geleneksel olmayan LPS satışı yapan yerel bayilerin ve bu, LPS’yi savunanların bu faaliyetlerinden vazgeçmelerini sağlayamadı ve tehlikeli ürünlerini halka pazarlamaya devam ettiler ve hatta yenisini icat ettiler.
CTS’nın mucidi, CTS’nin NFPA780 standardına dahil edilmesi için 1989 ve 2005 yılları arasında NFPA’ya beş kez başvuru yaptı. Bütün başvuruları reddedildi çünkü mucit CTS’yi destekleyecek gerekli bilimsel teoriyi sağlayamamıştı. NFPA’nın, başvuruyu en son reddedildiği tarih 2005’tir.
CVM, Avustralya’da geliştirilen aktif bir hava terminali olan Dynasphere® hava terminalinin yerleştirilmesi için tescilli bir yöntemdir. Bu yönteme yalnızca bilgi vermek amaçlı AS/NZS1768: 1991’in ekinde yer verilmiştir. Ne var ki, bu yöntem birçok ülkede Dynasphere® hava terminalinin kurulumunda uygulandı. CVM ayrıca, 2002’de Alan Yoğunlaşması Yöntemi (FIM) olarak yeniden adlandırıldı.
Malezya’da CVM/FIM’in uygulaması üzerinde on yıldan fazla bir süredir toplanan alan verileri, bu yöntemin hava terminali kurulumu için geçerli bir yöntem olduğunu kanıtlayamadı çünkü bu yöntemin kullanıldığı bir çok eve yıldırım düştü ve bu evler yıldırımdan zarar gördüler. Sonuç olarak CVM/FIM, AS/NZS1768 (Int.) 2003’ten silindi.
CVM/FIM, NFPA [3] tarafından da aynı nedenlerden ötürü 2004’te reddedildi
ESE teknolojisinin 2000’de NFPA tarafından reddedilmesinin ardından, bir kaç Amerikalı ESE bayi karşı tarafın “adil olmayan ticaret pratikleri” olduğu iddiasıyla meseleyi mahkemeye taşıdı. Ancak, ESE teknolojisinin işleyişini test etmeleri için yıldırım uzmanlarının çağrılmasının ardından, mahkeme ESE bayilerinin ürünlerinin Franklin çubuğunun sağladığından daha büyük bir koruma alanı sağlayabileceğini iddia etmelerini yasaklayan bir karar [4] verdi. Mahkeme ESE bayilerinin iddialarının yanlış reklama sebebiyet verdiği ve ABD’nin Lanham Yasasını ihlal ettiği kararına vardı.
Kararın sonucunun özeti aşağıdadır.
NFPA’nın ESE’nin taslak standart 781’ini reddedmesiyle bağlantılı olarak, üç ESE şirketi (Heary Bros. Lightning Protection Co., A.Ş., Lightning Preventor of America A.Ş, ve The National Lightning Protection Corp.,ilk ikisi birleşti) bir yıldırımdan korunma ticaret birliğine ve iki yıldırımdan korunma şirketine (Lightning Protection Institute, Thompson Lightning Protection A.Ş. ve East Coast Lightning Equipment A.Ş ) dava açtılar. Dava, 1996’da başlamıştı, geleneksel Franklin çubuklarıyla karşılaştırıldığında ESE terminallerinin reklam destekli iyileştirilmiş etkililiğiyle bağlantılı olarak, gizlilik iddiası, yanıltıcı reklam ve ürünü karalamayı içeriyordu.
Ekim 2003’te Federal Arizona Bölge Mahkemesi sonuç olarak davayı reddetti. Bu red büyük oranda ESE taraflarının iddialarını destekleyecek geçerli bir kanıt bulamamalarına dayanıyordu. Ek olarak, Mahkeme, ESE bayilerinin karşısındaki iddia lehine bir karar verdi. ESE bayileri, ESE çubuklarının Franklin çubuklarıyla karşılaştırıldığında etkililiği arttırdığı yönündeki iddiaları nedeniyle yanıltıcı reklam yapmaktan mahkum edildiler.
Önemli olan şu ki, karar, ESE bayilerinin kendi ESE terminallerinin değişik ESE standartlarıyla uyumun ESE cihazlarının koruma alanını genişlettiği biçimindeki reklamı meşrulaştırdığı iddiasını reddetti. Mahkeme, yabancı ESE standartlarıyla uyumun ESE çubuklarının koruma alanlarının arttığı iddiasını kanıtlamada yetersiz olduğunu gördü. Mahkeme, ESE bayilerinin iddialarının bu iddiaları desteklemek için yeterince güvenli testlerle desteklenmediği ve dolayısıyla bu iddiaların Amerika’nın “reklamda gerçeklik” kanunlarının ihlali olduğu tespitinde bulundu.
Kararın tümünü aşağıdaki linkten indirebilirsiniz.
http://www.azd.uscourts.gov/azd/courtopinions.nsf/Opinions%20by%20date?OpenView
Date 2003.10.23 - CV 96-2796 PHX ROS, Heary Bros. Lightning Protection Co., Inc., et al. vs. Lightning Protection Institute, et al.
e) Yeni IEC, EN standardı IEC, EN 62305
“Uluslararası Büyük Elektrik Sistemleri Komisyonu” (CIGRE), 2002’de Bölüm C4.4 Çalışma Grubunu (Section C4.4) oluşturdu. Altı alt komite, dünya çapında elektrik enerjisi endüstrisine özgü yıldırım fenomonolojisine ilişkindi. ABD Elektrik Enerjisi Araştırma Enstitüsünün (EPRI) ABD’nin yıllık elektrik kesintisinin yüzde 30’unun yıllık 1 milyar dolara yaklaşan bir maliyetle yıldırım nedenli olduğunu belirlemesi önemli bir noktadır.
Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komisyonu (CENELEC), 1973’ten bu yana Avrupa Birliğine üye ülkelerin kod standardizasyonu üzerinde çalışmaktadır. CENELEC, Uluslararası Telekomünikasyonlar Birliği (ITU), Uluslararası Standarlar Kurumu (ISO), Amerika Ulusal Standartlar Kurumu (ANSI), Japon Endüstriyel Standartlar Komisyonu (JISC), ve Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) gibi ortaklarla yakın ilişkilere sahip ve müşterek çalışmaları bulunmaktadır.
CENELEC ve IEC ‘nin müşterek çalışmaları kapsamında ortak çalışma grubu TC 81 tarafından yeni Standard oluşturma çalışmaları 1990’ların sonlarında başlatıldı ve nihayet IEC 61024’ün yerine geçmesi için Şubat 2006’da yayınlandı. Yeni standart dört bölüme ayrılmıştır.
Son on yılda, geleneksel LPS, tüm dünyadan yıldırımdan korunma uzmanları tarafından gerçekleştirilen bir kaç çalışmada onaylandı.
Öte yandan, benzer çalışmalar geleneksel olmayan LPS’yi güvenilmez kıldı ve bu onların çeşitli bilimsel kuruluş ve standart kurumlarınca reddedilmelerine yol açtı. 2005’te Uluslararası Yıldırımdan Korunma Konferansı (ICLP) geleneksel olmayan LPS’nin son kullanıcılar için bir tehlike içerdiğini belirten bir uyarı yayınladı. Ancak, geleneksel olmayan LPS satışı yapan yerel bayilerin ve bu, LPS’yi savunanların bu faaliyetlerinden vazgeçmelerini sağlayamadı ve tehlikeli ürünlerini halka pazarlamaya devam ettiler ve hatta yenisini icat ettiler.
CTS’nın mucidi, CTS’nin NFPA780 standardına dahil edilmesi için 1989 ve 2005 yılları arasında NFPA’ya beş kez başvuru yaptı. Bütün başvuruları reddedildi çünkü mucit CTS’yi destekleyecek gerekli bilimsel teoriyi sağlayamamıştı. NFPA’nın, başvuruyu en son reddedildiği tarih 2005’tir.
CVM, Avustralya’da geliştirilen aktif bir hava terminali olan Dynasphere® hava terminalinin yerleştirilmesi için tescilli bir yöntemdir. Bu yönteme yalnızca bilgi vermek amaçlı AS/NZS1768: 1991’in ekinde yer verilmiştir. Ne var ki, bu yöntem birçok ülkede Dynasphere® hava terminalinin kurulumunda uygulandı. CVM ayrıca, 2002’de Alan Yoğunlaşması Yöntemi (FIM) olarak yeniden adlandırıldı.
Malezya’da CVM/FIM’in uygulaması üzerinde on yıldan fazla bir süredir toplanan alan verileri, bu yöntemin hava terminali kurulumu için geçerli bir yöntem olduğunu kanıtlayamadı çünkü bu yöntemin kullanıldığı bir çok eve yıldırım düştü ve bu evler yıldırımdan zarar gördüler. Sonuç olarak CVM/FIM, AS/NZS1768 (Int.) 2003’ten silindi.
CVM/FIM, NFPA [3] tarafından da aynı nedenlerden ötürü 2004’te reddedildi
ESE teknolojisinin 2000’de NFPA tarafından reddedilmesinin ardından, bir kaç Amerikalı ESE bayi karşı tarafın “adil olmayan ticaret pratikleri” olduğu iddiasıyla meseleyi mahkemeye taşıdı. Ancak, ESE teknolojisinin işleyişini test etmeleri için yıldırım uzmanlarının çağrılmasının ardından, mahkeme ESE bayilerinin ürünlerinin Franklin çubuğunun sağladığından daha büyük bir koruma alanı sağlayabileceğini iddia etmelerini yasaklayan bir karar [4] verdi. Mahkeme ESE bayilerinin iddialarının yanlış reklama sebebiyet verdiği ve ABD’nin Lanham Yasasını ihlal ettiği kararına vardı.
Kararın sonucunun özeti aşağıdadır.
NFPA’nın ESE’nin taslak standart 781’ini reddedmesiyle bağlantılı olarak, üç ESE şirketi (Heary Bros. Lightning Protection Co., A.Ş., Lightning Preventor of America A.Ş, ve The National Lightning Protection Corp.,ilk ikisi birleşti) bir yıldırımdan korunma ticaret birliğine ve iki yıldırımdan korunma şirketine (Lightning Protection Institute, Thompson Lightning Protection A.Ş. ve East Coast Lightning Equipment A.Ş ) dava açtılar. Dava, 1996’da başlamıştı, geleneksel Franklin çubuklarıyla karşılaştırıldığında ESE terminallerinin reklam destekli iyileştirilmiş etkililiğiyle bağlantılı olarak, gizlilik iddiası, yanıltıcı reklam ve ürünü karalamayı içeriyordu.
Ekim 2003’te Federal Arizona Bölge Mahkemesi sonuç olarak davayı reddetti. Bu red büyük oranda ESE taraflarının iddialarını destekleyecek geçerli bir kanıt bulamamalarına dayanıyordu. Ek olarak, Mahkeme, ESE bayilerinin karşısındaki iddia lehine bir karar verdi. ESE bayileri, ESE çubuklarının Franklin çubuklarıyla karşılaştırıldığında etkililiği arttırdığı yönündeki iddiaları nedeniyle yanıltıcı reklam yapmaktan mahkum edildiler.
Önemli olan şu ki, karar, ESE bayilerinin kendi ESE terminallerinin değişik ESE standartlarıyla uyumun ESE cihazlarının koruma alanını genişlettiği biçimindeki reklamı meşrulaştırdığı iddiasını reddetti. Mahkeme, yabancı ESE standartlarıyla uyumun ESE çubuklarının koruma alanlarının arttığı iddiasını kanıtlamada yetersiz olduğunu gördü. Mahkeme, ESE bayilerinin iddialarının bu iddiaları desteklemek için yeterince güvenli testlerle desteklenmediği ve dolayısıyla bu iddiaların Amerika’nın “reklamda gerçeklik” kanunlarının ihlali olduğu tespitinde bulundu.
Kararın tümünü aşağıdaki linkten indirebilirsiniz.
http://www.azd.uscourts.gov/azd/courtopinions.nsf/Opinions%20by%20date?OpenView
Date 2003.10.23 - CV 96-2796 PHX ROS, Heary Bros. Lightning Protection Co., Inc., et al. vs. Lightning Protection Institute, et al.
e) Yeni IEC, EN standardı IEC, EN 62305
“Uluslararası Büyük Elektrik Sistemleri Komisyonu” (CIGRE), 2002’de Bölüm C4.4 Çalışma Grubunu (Section C4.4) oluşturdu. Altı alt komite, dünya çapında elektrik enerjisi endüstrisine özgü yıldırım fenomonolojisine ilişkindi. ABD Elektrik Enerjisi Araştırma Enstitüsünün (EPRI) ABD’nin yıllık elektrik kesintisinin yüzde 30’unun yıllık 1 milyar dolara yaklaşan bir maliyetle yıldırım nedenli olduğunu belirlemesi önemli bir noktadır.
Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komisyonu (CENELEC), 1973’ten bu yana Avrupa Birliğine üye ülkelerin kod standardizasyonu üzerinde çalışmaktadır. CENELEC, Uluslararası Telekomünikasyonlar Birliği (ITU), Uluslararası Standarlar Kurumu (ISO), Amerika Ulusal Standartlar Kurumu (ANSI), Japon Endüstriyel Standartlar Komisyonu (JISC), ve Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) gibi ortaklarla yakın ilişkilere sahip ve müşterek çalışmaları bulunmaktadır.
CENELEC ve IEC ‘nin müşterek çalışmaları kapsamında ortak çalışma grubu TC 81 tarafından yeni Standard oluşturma çalışmaları 1990’ların sonlarında başlatıldı ve nihayet IEC 61024’ün yerine geçmesi için Şubat 2006’da yayınlandı. Yeni standart dört bölüme ayrılmıştır.
- IEC 62305-1: Genel kurallar
- IEC 62305-2: Risk yönetimi
- IEC 62305-3: Yapıların gördüğü fiziki zararlar ve yaşam tehlikesi
- IEC 62305-4: Yapılardaki elektrikli ve elektronik sistemler.
IEC 62305-3’te hava terminallerini yerleştirmek için PAM, RSM ve FCM yöntemleri de muhafaza edilmiştir. Ek olarak, hava terminallerinin yerleştirilmesine ilişkin yukarıda eklenmiş olan AS/NZS 1768(Int):2003’te bulunana benzer yeni bir paragraf eklenmiştir.
IEC tarafından yayınlanmış olan 4 Standard CENELEC tarafından da paralel çalışma kapsamında EN olarak yayınlanmış ve Fransa dahil Avrupa Birliği üyesi ülkelerce de yürürlüğe sokulmuştur.
Yıldırımdan Korunma Tesisatı ile ilgili yedinci bölümünün 7.8, 7.9, 7.12 nolu Standartlar ile ilişkisi olmayan aktif paratoner ve tesisatlarından bahseden maddeleri yukarıda incelenmiştir. Aşağıda yedinci bölümün diğer maddeleri de incelenmiştir.
Madde 7.1 kapsam tanımının EN, IEC 62305-1, 2,3,4 standartlarına paralel olarak değiştirilmesini öneriyoruz.
İlgili standartların kapsam bölümleri bilgilendirme amacıyla aşağıdadır.
EN 62305-1
Kapsam
Bu standard,
- Yapıların, bunların tesisatlarının, içindekilerin ve insanların,
- Yapılara bağlı hizmet tesisatlarının
yıldırımdan korunmasında takip edilecek genel prensipleri kapsar.
Aşağıdakiler bu standardın kapsamı dışındadır:
- Demiryolu sistemleri,
- Taşıt araçları, gemiler, uçaklar, açık deniz tesisleri,
- Yer altındaki yüksek basınçlı boru hatları,
- Bir yapıya bağlı olmayan boru, elektrik ve telekomünikasyon hatları.
Not - Genellikle bu sistemler çeşitli makamların çıkardığı özel yönetmeliklere tabidir.
EN 62305-2
Kapsam
Bu standard toprağa düşen yıldırım çarpmalarından dolayı yapılarda veya hizmet tesisatlarında meydana gelen risklerin değerlendirilmesini kapsar.
Standardın amacı bu risklerin değerlendirilmesi için bir prosedür sağlamaktır. Risk için katlanılabilir üst sınır belirlendikten sonra, riskin katlanılabilir seviyeye veya bunun altına düşürülebilmesi için bu prosedür uygun korunma tedbirlerinin seçilmesini de temin eder.
EN 62305-3
Kapsam
Bu standard, bir yapının yıldırımdan korunma sistemi (LPS) vasıtasıyla fiziksel hasara karşı korunması ve bir LPS’nin yakınında oluşan dokunma ve adım gerilimlerinden dolayı canlılara vereceği zararın önlenmesi ile ilgili kuralları kapsar (IEC 62305-1).
Bu standard, aşağıdakilere uygulanır:
- a) Yüksekliklerinde sınırlama olmaksızın yapılarda kullanılan bir LPS’nin tasarımı, monte edilmesi ve bakımı,
- b) Dokunma ve adım gerilimlerinin oluşturduğu zararlara karşı canlıları korumaya yönelik tedbirlerin belirlenmesi.
Not 1- Patlama riski nedeniyle çevresinde tehlike oluşturan yapılardaki bir LPS için özel kurallar inceleme aşamasındadır. Bu gibi durumlar için ek bilgiler, geçici bir süre kullanım amacıyla Ek D’de verilmektedir.
Not 2- Bu standard , aşırı gerilimler nedeniyle elektrik ve elektronik sistemlerin arızalanmasına karşı koruma sağlamayı amaçlamamaktadır. Bu gibi durumlar için özel kurallar IEC 62305-4’te verilmektedir.
EN 62305-4
Kapsam
Bu standard, bir yapıda bulunan elektrik ve elektronik sistemler için yıldırım elektromanyetik darbesinin sebep olduğu kalıcı arızalara karşı riski azaltma imkânı sağlayan LEMP’ten korunma tedbirleri sisteminin (LPMS) tasarım, tesis, muayene bakım ve deneyi ile ilgili bilgileri kapsar.
Bu standard, elektronik sistemlerin yanlış fonksiyon göstermesine sebep olabilen yıldırım nedeniyle oluşan elektromanyetik girişimlere karşı korunmayı kapsamaz. Ancak, Ek A’da verilen bilgiler, bu gibi bozulmaları değerlendirmek için de kullanılabilir. Elektromanyetik girişimlere karşı korunma tedbirleri, IEC 60364-4-44 ve IEC 61000 serisi [1] kapsamındadır.
Bu standard, optimum korunma etkinliğini elde etme amacıyla girişimde bulunulmak suretiyle, elektrik ve elektronik sistem tasarımcısı ile korunma tedbirleri tasarımcısı arasında işbirliği sağlamaya yönelik yol gösterici mahiyette bilgiler sağlamaktadır.
Bu standard, elektrik ve elektronik sistemlerin ayrıntılı tasarımını kapsamaz.
Yazı dizimiz devam edecektir. Güncel makalelerimizden haberdar olmanız için portalımız içindeki e-bülten listemize kayıt olmanızı rica ederiz.
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!