Tesisat tasarım ve uygulama hizmetlerinin bedellerinin çok düşük olması; bu branşa layık görülen ücretlerin kaliteli bir tasarım hizmetine olanak vermemesi ve bu nedenle her gün sektöre uzman olmayan tasarımcıların katılmaya devam etmesi çok önemli bir problemdir. Sektörümüzde (ve tüm tasarım sektöründe), gerçek sorumluluk (ve dolayısıyla yetki) bulunmamakta, bu nedenle nitelikli-niteliksiz hizmet verenler aynı teraziye konulmakta ve tümüyle haksız rekabete neden olunmaktadır

Mekanik tesisat, elektrik tesisat tasarımlarının, diğer branşlara (Örneğin bir yapının statik hesapları vb.) oranla ne kadar vakit aldığının kanıtlarıyla birlikte anlatılması (Örneğin Avrupa/Amerika firmalarından karşılaştırmalı adam/saat hesapları alınabilir vb.) ve bu konuda vakit geçirmeden adeta bir “seferberlik” başlatılması

Nitelikli-niteliksiz hizmetlerin birbirlerinden ayrılmasını sağlamak için, tüm gelişmiş ülkelerde uygulanan Profesyonel Sorumluluk Sigortası sistemi için işverenin eğitilmesi ve sigorta için talep yaratılması.

Profesyonel Mühendislik kavramının, Avrupa Birliği’ndeki gelişmelerin en kısa zamanda detaylı bir şekilde incelenerek ülkemizde uygulanması için gerekli alt yapının oluşturulması.

Tasarımcıların seçimi ile ilgili CLC/TS 50439‘a benzer bir şartname acilen hazırlanarak uygulamaya konmalıdır.

İşveren tarafından uygulama da elektrik yüklenicilerinin seçimi ile ilgili CENELEC tarafından 2004’de yayınlanmış olan CLC/TS 50439 “Qualification of Electrical Installation Contractors” ( Elektrik Yapım İşleri Müteahhit Yeterliği ) konulu teknik şartname göz önüne alınarak yüklenici seçilmelidir. Bu şartname TSE tarafından taslak olarak görüşe gönderilmiş, ancak henüz yayınlanmamıştır, acilen yayınlanmalıdır. Mekanik tesisat yüklenicisi, inşaat yüklenicisi içinde benzer bir şartname acilen hazırlanarak yürürlüğe konmalıdır.

Mimarların ve işverenlerin sürekli fikir değiştirmeleri sonucu, elektromekanik tesisat tasarımının defalarca değişmesi, fakat bu ilave hizmetlerin karşılığının yok farz edilmesi önemli bir problemdir.   Tasarım ve uygulama aşamalarında tasarımına başlandıktan sonra yapılacak değişikliklerin ek ücrete tabi olmasının işverene kabul ettirilmesi için girişimlerde bulunulmasını, kamuoyu yaratılmasını öneriyoruz.

Tasarımdaki en önemli problemlerden biri maalesef ne işe yaradığı hiç belli olmayan mekanik, elektrik tesisatı tasarımı ile ilgili “ruhsat projesi”nin istenmesidir. Ruhsat projeleri ile ilgili MTT ve ETT gereksiz yere zaman kaybetmekte ve hiçbir zaman bu çalışmasının karşılığı verilmemektedir.

MTT ve ETT “ruhsat projesi“ yapmamalıdır, “ruhsat projesi“ sadece mimari ve statik tasarım olarak istenebilir. Bu konuda gereken yasal girişimler yapılmalıdır.

Tasarım sırasında yapının nitelikleri, işlevlerini maalesef İşveren ve tasarımcılar tarafından göz ardı edilebilmekte ve bu nedenle uygulama sırasında değişiklikler yaşanmakta, bazen de uygulama da bu konu göz ardı edilebilmektedir. Bu durum ülkemiz ekonomisi ve İşveren için maddi kayıplara neden olmaktadır.

Akustik, Dekoratif Aydınlatma, Yangın, Konfor, Verimlilik, Enerji tasarrufu, Bina Otomasyonu gibi özel uzmanlık alanındaki konular uzmanlarından sağlanan bilgiler doğrultusunca Mimar, MTT, ETT  tarafından bir koordinasyon içinde çalışılarak, etkileşimli tasarımlar yapılamamakta tasarım ve uygulama aşamalarında bu nedenle önemli problemler meydana gelebilmekte veya hatalı tasarım uygulamaları ortaya çıkmaktadır.

Özel uzmanlık gerektiren bu konularda uzmanlarından sağlanan bilgiler doğrultusunca, Mimar, MTT, ETT tarafından çok sıkı  bir koordinasyon içinde çalışılarak, etkileşimli tasarımlar yapılmalıdır.

Tasarım ve hatta uygulama aşamalarında Değişken Yatırımcı İhtiyaçları ile karşılaşılabilmektedir.  Yatımcıların birden fazla amaca hizmet edebilecek tasarımlar istemesi, verimli olmayan optimize edilmemiş sistemler doğurmaktadır. Ofis olsun ama dükkana çevrilebilsin. Otopark olsun ama ileride ofis olabilsin gibi esnek yaklaşımların ilk başta görülemeyen ve optimize edilememiş tasarımlara neden olduğu anlaşılmamaktadır. Bu nedenle yatırımcı ve ülke ekonomisi önemli boyutta zararlar ile karşı karşıya kalabilmektedir. Yatırımcıların projenin başlangıcında gerektiğinde “yatırım danışmanlığı” alması gerekir.

Tasarımcılar kendileri ve bazen de İşveren tarafından zorlanarak, ürün bağımlı tasarımlar yapılabilmektedir. Tasarımlarımda yararlanılan temel bilgi kaynaklarının, güncel standartların ve yönetmeliklerin ve güncel teknolojik gelişmelerin araştırılması /takip edilmesi, bilgi birikimi ve tecrübeler doğrultusunda değil, daha çok ürün sağlayıcılar tarafından sağlanan söyleşi, eğitim ve olanaklarda edinilen bilgiler ile yapılması sonucu,  tasarımların öznel yaklaşımlara dayalı olarak yapılmaktadır.

Tasarımlar güncel standartların ve yönetmeliklerin ve güncel teknolojik gelişmelerin araştırılması/takip edilmesi, bilgi birikimi ve tecrübeler doğrultusunda bağımsız olarak gerçekleştirilmeli, şartnamelerde ilgili ürünlerin standartları açıkça belirtilmeli ve en azından her ürün için standartlara sahip/uygun üç firma tanımlanmalıdır. İşveren tasarımcıları ürün sağlayıcıların ürünlerinin kullanılması için zorlamamalıdır.

Uygulamada  Karşılaşılan Problemler, Çözüm Önerileri

Sağlıklı, doğru, yapıların işletilmesi düşünülerek, enerji tasarrufu göz önüne alınarak teknik şartnameler yazılmadığı için, imalatların dayanaksız kontrol edilmesi.

Tasarım hizmeti verenlere, aynı tesis için kontrollük hizmeti verilmemesi, kontrollüğün bilgisiz-deneyimsiz kişilerce yapılması.

Yerinde yapılan değişikliklerden tasarımcının haberi olmaması. Bu durum:
a. Mühendislik uygulamalarına ters birçok uygulamanın gerçekleşmesi ve tesisatın gerektiği                 gibi çalışmaması,
b. Tesislerin bu nedenle önemli enerji kayıplarına uğraması,
c. Tasarımcının telif haklarının ihlaline neden olmaktadır.

Uygulama firmalarının tasarım hizmetini de (yetersiz şekilde) üstlenmeleri sonucunda, mühendislik bilgilerine uymayan tasarımların oluşması; gereğinden büyük cihazlar seçilmesi vs. Böylece işverene ve ülkeye ilk yatırım, işletme maliyetleri düşünüldüğünde maddi kayıplar oluşmaktadır.

Tasarım hizmetlerinin, uygulama hizmetleri öncesinde sağlıklı yapılması, tasarımcıya kontrollük verilmesi; hem tasarım hem kontrollük hizmetlerinin dünya uygulamalarına paralel olarak gerçek sorumlulukla sürdürülmesi, uygulamalardaki aksaklıkları da büyük ölçüde giderecektir.

Mimar, MTT, ETT tarafından tasarımı yapılan projelerin “kesin proje”  olduğu bilinmemekte ve bu projeler  “uygulama projesi ” olarak İşveren tarafından değerlendirilerek “kesin proje”ler ile uygulama yaptırılmaktadır.

Yükleniciler tarafından  uygulamanın başlangıcında “uygulama proje”leri (Yapım çizimleri ve  hesapları ) yapılmalı ve tasarımı yapan Mimar, MTT, ETT‘den onay alındıktan sonra uygulamaya girilmelidir.

Uygulamada yüklenicilere işin yapımı, test ve devreye alma için gereken yeterli süreler kesinlikle verilmelidir.

Yükleniciler uygulamanın bitirilmesi ile birlikte “son durum projeleri (Yapıldı projeleri)”ni, cihazların dokümanlarını,  teslim etmedikleri ve işletme kadrosuna gereken eğitimleri vermedikleri için, yapılarda işletme problemleri yaşanabilmekte ve oluşan arızalara müdahale etmek zorlaşmaktadır.

Yükleniciler uygulamanın bitirilmesi ile birlikte “son durum projeleri (Yapıldı projeleri)”ni, mekanik, elektrik..gibi tesisatın kullanılan cihazların tüm bilgilerini içeren dokümanları bir dosya ile işverene teslim etmeli ve gereken eğitimleri yapının işletme kadrosuna vermelidir.

İşveren kadrolarının ve tasarımcıların güncel standartlar ve yönetmelikler hakkındaki bilgileri yetersizdir. Üniversitelerimizde elektro-mekanik tesisat konularında verilen eğitimler yetersiz ve uygulamadan uzaktır. Tesisat sektörümüzdeki meslektaşlarımız güncel standartları ve yönetmelikleri, teknolojik gelişmeleri takip etmemekte, edememekte ve maalesef mesleki gelişimleri için gerekli yayınları okumamakta ve bu konularda ki seminerlere katılmayı ihmal etmektedirler.

Ülkemizin eğitim sisteminin düzeltilmesi, üniversitelerde uygulamaya yönelik bölümler açılması ve zorunlu dersler konulması, üniversitelerin elektromekanik tesisat konularında uygulama, standartlar yönetmelikler, teknolojik gelişmeler ile iç içe olmasının sağlanmalıdır.

Meslektaşlarımızın güncel standartları, yönetmelikleri takip etmesi, mesleki yeni yayınları okuması gerekmektedir.

Ülkemizde güncel standartlar ve güncel standartlar ile ilişkili konularda önemli eksikler vardır. Bu eksikler nedeniyle tasarım ve uygulama da problemler yaşanmakta ve geriye dönüşü çok zor hatalı uygulamalar meydana gelebilmektedir. Özellikle standartların büyük bir kısmının can ve mal güvenliği ile doğrudan ilgili olduğu unutulmaktadır.

Tüm standartlar ve yönetmelikler EN, HD, IEC, ISO standartlarına göre acilen güncellenmeli ve bu konuda ülkemizde seferberlik ilan edilmeli, bürokratik engeller kaldırılması için devlet bu konuda gerekli önlemleri almalı ve sivil toplum örgütleri, sanayiciler bu çalışmalarda önder olmalıdır.

Uygulama ve tasarım aşamalarında İşveren’in, resmi kurum ve kuruluşların, yapı denetim firmalarının onay yetkilileri,  tasarımcılar ve yüklenicilerin teknik kadrolarından genellikle daha az bilgilidir. “Yapı Denetim“ sistemi sağlıklı ve doğru çalışmamaktadır. Bu nedenle tasarım ve uygulama sırasında çok önemli iş gücü ve ekonomik kayıplara neden olunmaktadır.

İşveren’in, resmi kurum ve kuruluşların, yapı denetim firmalarının onay yetkilileri uzman ve işin niteliğine göre tecrübeli kişilerden oluşmalıdır. “Yapı Denetim” mekanizması sağlıklı bir şekilde çalışmamakta ve çalışması da mümkün görülmemektedir. Bu nedenle Profesyonel Sorumluluk Sigortası sistemi için işverenin eğitilmesi ve sigorta için talep yaratılması, “Profesyonel Mühendislik”  kavramının, Avrupa Birliği’ndeki gelişmelerin en kısa zamanda detaylı bir şekilde incelenerek ülkemizde uygulanması için gerekli alt yapının oluşturulması ve süratle uygulamaya geçirilmesi ülkemizin yararınadır.

Sonuç

Yukarıda belirtilen problemler ve çözüm önerileri tüm İşveren’ler, Mimar’lar, MTT’ler, ETT’ler için doğal olarak söz konusu değildir. Ancak çalışmalarını gereği gibi yapan ve yaptıran İşveren’lerin Mimar’ların, MTT ve ETT ‘lerin dışında; bu problemlerin büyük oranda bulunduğunu belirtmek isteriz. Bu nedenle önerimiz en kısa sürede İşveren’ler ve Mimar’ların, MTT, ETT ve Yükleniciler’in katılımının sağlandığı müşterek bir panel yapılarak problemler ve çözüm önerilerinin değerlendirilerek çözüm önerileri üzerinde anlaşmaya varılarak uygulamaya geçirilmesinin ülke ekonomimizin ve tüm yapı sektörümüzün lehine olduğunu belirtmek isteriz. 

Yapıyı yaratan tasarlayan Mimar’dır. Tasarım ve uygulama çalışmaları bir orkestra’ya benzer, kendi içinde bir uyum gerektirir ve çok özel yapılar dışında bu orkestranın şefi de Mimar‘dır. Ancak yapının işlevselliği, yaşanabilirliğini Mimar’la koordineli çalışan çeşitli disiplinlerden mühendislerin emeği ve katkısıyla gerçekleşmektedir. Eğer Mühendis’ler olmasaydı Mimar‘lar tarafından yapılan yapılar sadece görsel ve estetik kaygılar göz önüne alınarak yapılmış heykeller olurdu. Bu nedenle bir yapının gerçekleştirilmesi sırasında İşveren başta olmak üzere ilgili tüm birimler birbirlerine mesleki olarak saygı duymalı, güven ve ekip ruhu içinde bir bütün olarak çalışmalarını gerçekleştirmelidirler.

Üyesi bulunduğumuz TTMD (Türk Tesisat Mühendisleri Derneği) tarafından Mayıs 2006  tarihinde gerçekleştirilen  “TTMD Uluslararası Yapıda Tesisat Teknolojisi Sempozyumu” ‘nda ; İşveren , Mimar, Mekanik, Elektrik sektöründen   değerli arkadaşlarımızında   görüşlerini  alarak hazırladığımız ” Tasarım ve Uygulamada Elektrik-Mekanik-Mimari-İşveren İlişkisi”  konulu bildirimizi sunmuştuk.Bu bildirimizi yazı dizisi olarak 11 yıl sonra  sizlere   tekrar sunduk  ve  aradan geçen 11 yılı aşan süreçte  problemlerin  değişip değişmediğini ,  o tarihte sunduğumuz çözüm önerilerinin  gerçekleşip gerçekleşmediğini  sizlerin yorumlarına bırakıyoruz.

Sevgi ve Saygılarımızla

Sabri Günaydın&Kirkor Boyacıoğlu