Günümüzde şehirlerde nüfus yoğunluğunun ve özel araç kullanımının artmasıyla birlikte kapalı otoparklar da giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle insan yoğunluğunun yüksek olduğu alışveriş merkezleri ve konut projelerinde kapalı otoparklara sıklıkla rastlanmaktadır. Araçların egzozlarından çıkan karbonmonoksit gazı kapalı otoparklarda bulunan insanlar için risk oluşturmaktadır.

Araçlardan birçok zehirleyici gaz salınımı yapılıyor olmasına rağmen algılama ve kontrol için belirleyici olarak karbon monoksit gazı ölçümlenmektedir. Benzinle ve dizel yakıtla çalışan araçların karbonmonoksit (CO) ve azot dioksit (NO2) gibi zehirleyici gazlar yaydıkları bilinmektedir. Kuzey Amerika, İngiltere ve Avrupa başta olmak üzere bu konuda yazılı kuralları olan ülkelerde kapalı otoparklarda zehirlenme etkisine karşı karbonmonoksit gazının algılanması üzerine yoğunlaşılmaktadır.

Karbonmonoksit Nedir?

Karbonmonoksit renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Doğalgaz, benzin, odun ve kömür gibi yapısında karbon atomu bulunan yakıtların ortamdaki oksijen düzeyinin yetersiz olması neticesinde tam olarak yanmamasıyla oluşur. Karbonmonoksit gazı solunduğunda akciğerlerden geçerek kana karışır. Kanda alyuvarların yapısında bulunan ve solunum yapabilmemiz için oksijen taşımayla görevli hemoglobin ile bağlanır. Karbonmonoksit gazı oksijene oranla 200-250 kat daha fazla hemoglobine bağlanır. Hemoglobine oksijen yerine karbonmonoksit bağlandığında gaza maruz kalan kişinin kanındaki oksijen seviyesi düşmeye başlar. Kişide baş ağrısı, bulantı, kusma, baygınlık gibi belirtiler görülür. Uzun süreli ve yüksek konsantrasyonda karbonmonoksit gazına maruz kalma durumunda zehirlenme ve ölüm vakalarıyla karşılaşılmaktadır.

Karbonmonoksit gazı ppm (milyon başına düşen partikül) birimi ile ölçülmektedir. Örneğin; 50 ppm karbonmonoksit, havadaki her 1.000.000 molekül için 50 molekülün karbonmonoksit gazı olması demektir. Bunun dışında karbonmonoksit gazının havadaki yoğunluğunu ölçmek için diğer bir yöntem de gazın ortamdaki zaman ağırlıklı ortalama değerini (TWA) hesaplamaktır.

Örneğin; bir kişi sabah hiç karbonmonoksit gazına maruz kalmaz ancak öğleden sonra büyük oranda CO gazına maruz kalırsa tüm gün için TWA değeri düşük çıkar. Diğer yandan; eğer bir insan gün boyun sürekli 15 ppm CO gazına maruz kalır ise, TWA bu süre için 15 ppm olacaktır.

Karbonmonoksit gazına maruz kalma seviyeleri

Tüm zehirli gazlar gibi karbonmonoksit gazının da maruz kalma seviyeleri farklı kaynaklarca farklı terimlerle belirlenmiştir. Otorite sahibi kurumlar ve limit seviyeleri ile ilgili terimler aşağıdaki gibidir:

OSHA (Occupational Safety and Health Administration): ABD Federal İş Güvenliği ve Sağlığı İdaresi Kurumu

NIOSH (The National Institute for Occupational Safety and Health): ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü

ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists): Amerikan Devlet Endüstriyel Hijyen Uzmanları Konferansı

HSE (Health&Safety Executive): İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu

COSHH (Control of Substances Hazardous to Health Regulations): İngiltere Sağlığa Zararlı Maddelerin Kontrolü Regulasyonu

EH40/2013: Avrupa Komisyonu Direktifleri 80/ 1107/EEC ve COSHH uyarınca HSE tarafından yayınlanan zehirli gazların maruz kalma limit değerlerinin belirtildiği doküman

TWA: Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer

LTEL (Long Term Exposure Limit): Uzun süreli maruz kalma limit seviyesi - 8 saat

STEL (Short Term Exposure Limit: Kısa süreli maruz kalma limit seviyesi – 15 dakika

PEL (Permissible Exposure Limit): İzin verilen maruz kalma limit seviyesi

REL (Recommended Exposure Limit): Önerilen maruz kalma limit seviyesi

TLV (Threshold Limit Value): Eşik limit seviyesi – 8 saat

İngiliz İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluşu olan HSE'nin yayını EH40/2013 ve ABD İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluşu OSHA, ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü NIOSH ve ACGIH’nin bildirdiği değerler aşağıdaki gibidir.



Tabloda belirtilen değerler dikkate alınarak karbonmonoksit gaz kaçağı meydana gelme riski olan mahallerde gaz algılaması yapılması gerekmektedir.