Evlerdeki Elektrik Kaynaklı Yangınları Azaltmak Amacıyla Güvenlik Açığını Kapatmak

12 Nisan 2018, Duman dedektörleri gibi güvenlik tedbirleri konusunda büyük ilerlemelere rağmen yangınların yılda ortalama % 25’inden daha fazlası elektrik arızaları kaynaklıdır ve bu Avrupa’da her yıl 4.000 can kaybına, 70.000 kişinin hastanede tedavi görmesine ve 126 milyar € mülk tahribatına sebep olmaktadır. Elektrik kaynaklı yangınları ve bunların tahrip edici etkilerini azaltmak için, Avrupa’da bulunan evlerdeki elektrik tesisatlarını koruyacak mümkün olan tüm adımların atılıp atılmadığını kendimize sormalıyız.

Bu alandaki profesyonellerin elektriksel tasarım, teknik özellikler ve tesisat grupları açısından cevaplaması gereken soru budur.

Elektrik şoklarının doğrudan sebep olduğu yaralanma ve can kayıplarına ek olarak elektrik kaynaklı yangınların riskini azaltmak için otomatik sigortaların (MCB) ve artık akım cihazlarının (RCD) kullanımı pek çok ülkede büyük ölçüde kabul edilmiştir. MCB kritik seviyede akımın aşıldığı arızaları tanımakta ve bu yüzden kısa devreler veya aşırı akımların neden olduğu termal tahribatını önlemektedir. RCD kaynak noktasına doğru akmayan, aksine diğer yöne doğru ilerleyen ve toprak hatası olarak da bilinen artık akımı teşhis etmektedir. Elektrik kaynaklı yangına karşı güvenlik kavramının üçüncü ayağı da daha gelişmiş bir dijital teknoloji gerektiren ve genellikle kendisinden gerektiği gibi istifade edilmeyen ark hatası algılamasıdır. Ark hatası algılama cihazlarının (AFDD) kurulumu tavsiye edilmesine rağmen uluslararası IEC 60364 standardı uyarınca zorunlu değildir. (Kısım 4-42)

Almanya gibi bazı ülkeler, belirli özel koşullarda kullanımı gerektiren ulusal kodları hayata geçirmiştir, bu uygulama da bu kodları kısmen zorunlu hale getirmektedir. AFDD’lerin ark hatası devre kesicileri (AFCIs) olarak bilindiği Birleşik Devletler’de, ark hatası algılama cihazlarının kullanımı Ulusal Elektrik Kodu tarafından zorunlu kılınmıştır. Yangınların sınıflandırılması ve rapor edilmesi konusundaki ülkeler arası farklar nedeniyle ark hatası algılaması ve elektrik kaynaklı yangınların sayısını azaltma hususunda tanımlayıcı bir karşılıklı ilişki bulunmamaktadır. Örneğin Almanya’da yangınların yüzde 31.7’si elektrik kaynaklıdır. Ulusal Yangın Koruma Derneği’ne (NFPA) göre, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yangınların ise yüzde 13’ü elektrik kaynaklıdır.NFPA’ya göre ark hataları aşırı ısınma vakalarından ikiye bir veya en fazla yedide bir oranında sayıca üstün olduğu için evlerdeki pek çok elektrik kaynaklı yangının sorumlusudur. NFPA bu sonuca 2013 yılında varmıştır. Bu yüzden önleyici tedbirlerin tanıtılması çok önemlidir.

Avrupa elektrik güvenliği uzmanı Dr. Alfred Mörx şu noktalara değiniyor: “Elektriğin sebep olduğu yangınlar ve bu yangınlardan korunma tedbirleri, koruma bakımından gitgide artarak ulusal anlamda, Avrupa çapında ve uluslararası anlamda dikkate alınacak hususların odak noktası haline gelmektedir. Tesisat kurallarının uygulamasının tesisata özel olarak uygun hale getirilmiş kombinasyonu ve aşırı akım, artık akım koruması ve ark hatası algılamasına karşı koruma için tasarlanmış en gelişmiş koruyucu cihazlar; alçak gerilim tesisatlarının projecilerine, tesisatçılarına ve operatörlerine kişilerde ve mülkte oluşacak zararın risklerini azaltacak etkin teknik çözümler sunmaktadır.“

Bununla birlikte, pek çok ülkede AFDD’lerin kullanılması elektrik kaynaklı yangınlara karşı korumayı azami seviyeye çıkarmak için gereken seviyenin altında kalmaktadır. Bunun sonucu da ele alınması gereken bir güvenlik boşluğudur.

Buradaki eksik nokta farkındalıktır. Ark hataları sık sık ortaya çıkmaktadır ve bu hatalar RCD ve MCB gibi uzun süredir kullanılan cihazların henüz algılayamadığı ev içi yangınların temel sebebidir. Mikro bir ışıma olarak tanımlanabilen ark hatası iki veya daha fazla iletken arasındaki elektriğin kablo yalıtımına zarar veren ve yangını tetikleyen ısı artışına yol açarak yüksek enerjiyle serbest kalmasıdır. Ark hatasının sık sık belirli bir süre zarfında gelişen pek çok muhtemel sebebi bulunmaktadır. Bu sebepler, herhangi bir gözle görülür tehlike işareti olmadan ark hatasına kadar gidebilen bir dizi gizli koşula zemin hazırlamaktadır.

Kablo yalıtımlarını delen veya kablo yalıtımlarına zarar veren çivileri, vidaları veya matkapları kullanan ev sakinleri farkında olmadan çok sayıda ark hatasına sebebiyet vermektedir. Benzer şekilde ark hataları yerinden çıkmış prizlerden ve bükülmüş kablolardan, mobilyaların ezdiği kablolardan, arızalı kablolardan, gevşek kontaklardan veya bağlantılardan ve UV ışınlarına veya kemirgen hayvanların ısırığına maruz kalmadan ortaya çıkmaktadır. Bazen tesisatın eskimesi veya artan kullanımla tesisatta ortaya çıkan basınç, ark hatasına yol açan etkenlerden bazılarıdır. Yangınların sınıflandırılması ve rapor edilmesi konusundaki ülkeler arası farklar nedeniyle, ark hatası nedeniyle ev içi yangınların sayısını tam olarak belirlemek zordur.

Bununla birlikte, ark hatasının elektrik kaynaklı yangınların temel sebeplerinden biri olduğu kesindir ve bu nedenle de önleyici bakım tedbirlerinin tanıtılması çok önemlidir.

Ark hatalarının algılanması kolay değildir zira arkların yarattığı akımlar genellikle nominal akımlarla aynı boyutta veya nominal akımlardan biraz daha küçüktür. Bu konudaki en açık farklar, seri veya paralel arızalarla nominal akım üzerine binen daha yüksek frekanslardır ve ark hatası algılama cihazları bu yüksek frekansları tanımlamada ve bağlantıyı kesmek suretiyle çok hızlı bir şekilde tepki verme konusunda eşsizdir. Bir kaç amperlik ark hataları dahi arızanın ortaya çıktığı alandaki materyalleri tutuşturabildiğinden AFDD+’nın hassasiyeti çok önemlidir.

Farkındalık konusunu bir kenara bırakırsak, AFDD+’nın elektrik tesisatlarında daha düşük seviyede kullanılmasının diğer bir sebebi, ayrı MCB ve RCD cihazları için yapılmış eski tercihlerdir. Aşırı akım koruma cihazlarına sahip artık akım devre kesicisi (RCBO) gibi kombine cihazların tanıtılmasına rağmen, belki de maliyet nedeniyle, sık sık cihazlar ayrı ayrı temin edilmektedir.

Bununla birlikte, MCB ve RCD işlevselliğini AFFD  bir araya getiren AFDD’yi tesisatçılara sunan EAton AFDD+ ürünü ile hepsi bir arada tek bir cihazda koruma dönemi oldukça yakındır. Böyle olunca da, AFDD+ uygun maliyetli, kurulumu kolay, elverişli ve tamamen koruyucu bir cihaz olmaktadır.

Dijital teknolojiyi kullanan AFDD+ kolay hata bulmayı sağlamanın yanı sıra ihtiyaç duyulan ürün standartlarının da üzerindedir ve sıkıntı yaratan ani açmaya karşı oldukça dayanıklıdır.

Kaynaklar:

a) Fire Safe Europe (FSEU): İlgili istatistikler http://firesafeeurope.eu/resources/ adresinde yayınlanmıştır.

b) IFS Brandursachenstatistik 2015, IFS Schadendatebank.http://www.ifsev.org/schadenverhuetung/ursachstatistiken/brandursachenstatistik/

c)  “Hemen hemen 50,000 ev yangını işlev bozukluğunun sebep olduğu arızalarından kaynaklanmaktadır” -  Ulusal Yangın Koruma Derneği (Birleşik Devletler). 2013 yılı mayıs ayında yayınlanmıştır. http://www.nfpa.org/news-and-research/news-and-media/press-room/news-releases/2013/nearly-50000-home-fires-involved-electrical-failures-or-malfunctions

d)  Eaton Bülteni: Alçak Gerilim Tesisatlarındaki Elektrik Kaynaklı Yangınlar-Dr. Alfred Mörx (Eur.-Phys. Dipl.-Ing.) Eylül 2016 www.eaton.com/gb/livesafe