Dübel Deyip Geçmeyin..!

Yazı Dizisi-1

Emrecan Türkeş

Daha önce yapısal olmayan elemanların tasarımında dübellerin öneminden ve bu konuda EOTA(European Organisation of Technical Approvals) tarafından çıkarılan deprem kategorisi&hesaplama yöntemlerinden bahsetmiştik.

Bu yazıda biraz daha teoriden pratiğe döneceğiz. Acaba ülkemizde M&E uygulamalarında sismik koruma önlemleri ne kadar ciddiye alınıyor? En önemli projelerde dübeller deprem durumuna göre hesaplanıyor mu?

Ülkemizdeki büyük projelerde bu uygulamalar için sismik danışmanlar bulunuyor; sismik askılama sistemleri ile ilgili uygulayıcı firmalar tüm hesaplamaları yapıp paket halinde şantiyelere çözüm sunuyorlar ancak şantiyedeki mühendisler bu konuyu öğrenmek için hiçbir çaba göstermemektedir. Kalite kontrol birimi şantiyede her konuyu kontrol etmesi gerekirken genellikle sismik koruma konusunda “Bu zaten bize paket halinde geliyor.”, “Vallahi biz o işe hiç bakmıyoruz zaten bir şey yanlış olursa da sorumluluk onlara ait” benzeri cümleler zikredilmektedir.

Sismik danışmanlar veya bu konuda uzman uygulayıcı firmalar bu işi yanlış yapıyor demek istemiyorum,  ancak şantiyede kalite kontrol mekanizmasının daha sağlam çalışması bu firmaları daha zinde tutacaktır.

Örneğin aşağıdaki sismik askılama sistemini görmektesiniz:

Şantiyelerde karşıma gelen birkaç yanlış önermeyi sizlerle paylaşmak istiyorum:

1- Sismik halatlar depremden kaynaklı yanal yükleri alacağı için sismik dübel kullanılması gerekli değildir

EOTA’nın yayınladığı teknik rapor TR045’te deprem anında beton en zayıf kesiti olan dübelin çakıldığı yerden çatlayacaktır ve bu çatlak genişliği C2 sismik kategorisinde bulunan Türkiye’de maksimum 0.8 mm dir. Deprem anında yanal yükleri alacağını iddia ettiğiniz sistem 1,2,3 ve 4 numaralı dübellerden sıyrılarak çoktan yere düşmüş olacaktır.

2-Dübellerin ETA C2 sismik onaylı olması bizim için yeterlidir.

Onayı açıp okudunuz mu? Deprem hesabı sonrası dübelin yükleri taşıyacağından nasıl emin olabiliyorsunuz? C2 sismik onayında yazılı olan sıyrılma dayanımı belki de taşıtmak istediğimiz yükü kurtarmayacak. EOTA TR45’e göre hesap yapılmadan C2 sismik onayı var diye dübel onaylamak kurduğunuz tüm sismik halat sistemini mahvedebilir.

3-Sadece sismik halatların bağlanacağı dübellerde ETA C2 sismik onaylı olup EOTA TR45’e göre hesabı yapılacaktır. Kablo tavasını içten dişli dübel ile çözmemizde problem yok çünkü herhangi bir yatay deprem yükü gelmeyecektir.         

Burada deprem senaryosunun nasıl olacağını iyi irdelemek gerekiyor. Deprem esnasında oluşacak çatlaklarda kablo tavasının bağlı olduğu içten dişli 2 ve 3 numaralı dübeller hiçbir yük taşıyamayacaktır bu nedenle düşecektir. Bu kablo tavasını sismik halatlar tutacaktır. Deprem senaryonuzda içten dişi dübelin hata vermesini öngörüp sismik halatın bunu karşılayacağını iddia ediyorsanız bu şekilde ilerlenebilir ancak bu ciddi bir risktir. Hem kablo tavası hem de sismik halatların sismik dübelle bağlanıp TR045 hesabı yapılması naçizane tavsiyemdir.

4-Dübelin deprem dayanımı ile ilgili Amerikan standartlarına uygun ürün kullanılıp hesabı ACI’a göre yapılabilir.

ACI 355’te belirtilen deprem testi prosedürü beton çatlağını 0.5 mm’de sınırlamaktadır halbuki EOTA’nın yayınladığı ETAG 001 Annex E’ye göre deprem çatlakları 0-0.8 mm arasında akordeon gibi gelip gidecek şekilde test edilmesi gerekmektedir. ACI’ın öngördüğü test EOTA’nın Türkiye için öngördüğü deprem testi koşullarını karşılamamaktadır.

5-Deprem onaylı bir dübeli sürekli titreşim gelen aplikasyonlarda da kullanabiliriz.

Dübellerin dinamik yük ve deprem yükü etkisi altındaki davranışları çok farklıdır. Dinamik test prosedüründe yük sürekli bir titreşim halinde verilir ve betonda çatlak oluşturulmaz. Özellikle kimyasal dübellerin içlerindeki komponentlerinin ayrışması nedeniyle dinamik yük etkisi altında performansları çok düşüktür. Deprem testlerinde yükler sürekli rezonans olarak verilmez. Betonun çatlamaları esas alınır.

Hem deprem hem de titreşime dayanıklı bir sistem kurmak isterseniz iki durum için de ayrı ayrı test edilmiş bir dübel kullanmanız gerekmektedir. Özellikle tünellerdeki jetfan montajlarında iki durum için de ayrı ayrı onay istenmektedir.

Sonuç olarak;

Şantiyenize gelecek paketten çıkan bir dübel insan canına kastedebilir. Dübel deyip geçmeyin!